در حالی که شهروندان ایران در اثر ناامیدی از بهبود اوضاع “توده‌وار” کشورشان را ترک می‌کنند، روزانه هزاران مهاجر وارد کشور میشوند. به گفته یک نماینده سابق مجلس، ترکیب جمعیتی برخی مناطق کشور در حال تغییر است.مهاجرت ایرانی‌ها ابعاد گسترده‌ای به خود گرفته است؛ به طوری که در دو سال اخیر، آمار ایرانیان ترک وطن کرده نسبت به ۳۰ سال قبل، دو برابر شده است. گروه مهاجران ایرانی از متخصصان و نخبگان فراتر رفته و کارگران ماهر و دانش‌آموزان را نیز در بر گرفته است.
از سوی دیگر، ایران با انبوه مهاجران از کشورهای همسایه، به خصوص افغانستان روبرو است، به گونه‌ای که یک نماینده پیشین مجلس می‌گوید روزانه ۱۰هزار شهروند افغانستانی وارد کشور میشوند.
مهاجرانی که ترکیب جمعیتی برخی مناطق را تغییر می‌دهند
طبق آخرین سرشماری رسمی انجام شده در سال ۱۳۹۵ حضور بیش از ۱.۵ میلیون افغانستانی ثبت شده بود. با گذشت ۷ سال و به ویژه با قدرت‌گیری طالبان در این کشور بعید است جمعیت افغانستانی‌های مقیم ایران همان ۱.۵ میلیون نفر باقی مانده باشد.
پیش از این نماینده یونیسف در ایران به خبرآنلاین گفته بود: «قبل از مرداد ۱۴۰۰ دو الی سه میلیون نفر پناهنده افغانستانی در ایران وجود داشت، اما بعد از آن بحران در افغانستان (قدرت گرفتن طالبان) بین ۵۰۰ هزار تا ۱.۵ میلیون نفر پناهنده جدید وارد ایران شد.»
احمد وحیدی، وزیر کشور جمهوری اسلامی حدود یک ماه پیش، در اواخر تیرماه ۱۴۰۲ در گفت‌وگویی به ایسنا گفت: «برآوردها درباره تعداد مهاجرین افغانستانی در ایران بیش از ۵ میلیون نفر است.»
بیشتر بخوانید: فرار مغزها؛ ۱۱ هزار ایرانی سال گذشته به کانادا مهاجرت کردند
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، نماینده پیشین مجلس در این رابطه به سایت “فراز” می‌گوید، مهم‌ترین شاخصه مهاجرت به اوج رسیدن ناامنی یک شخص در وطن آن فرد است، چه ایرانی باشد و چه افغانستانی.
نماینده سابق مجلس در مصاحبه‌ای مشابه به خبرآنلاین، ضمن اشاره به اینکه مهاجران افغان در گذشته در سخت‌ترین و پرمشقت‌ترین فعالیت‌های حوزه ساخت و ساز کشورمان حضور داشته‌اند، افزود که امروز یک‌پنجم جمعیت افغانستان در ایران حضور دارند، به طوری که برهم خوردن ترکیب جمعیتی یک واقعیت جامعه امروز ایران است.
او می‌گوید: «فقط در زمان طالبان چیزی حدود ۲ میلیون نفر به ایران آمدند و الان طبق آخرین خبری که من از یکی از کارشناسان گرفتم، روزی ۱۰ هزار نفر از افغانستان وارد ایران میشوند.»
بیشتر بخوانید: ادامه کشمکش سیاسی ایران با طالبان و اخراج ۴۰ هزار مهاجر افغان
فلاحت‌پیشه می‌گوید، مهاجران افغانی به صورت موج وارد به کشور ما می‌آیند و در برخی از شهرها هم این حضور به تغییر بافت جمعیتی منطقه انجامیده است و این مواردی است که هیچ‌گاه به آن توجه نشده است. به گفته این رئیس سابق کمیسیون امنیت ملی مجلس “حتی مسوولین وزارت کشور برای اینکه عمق فاجعه را نشان ندهند و ناتوانی خود برای طراحی یک برنامه مشخص را زیر سئوال نبردند با آمارها بازی می‌کنند. این در حالی است که تجربه ترکیه و رفتار این کشور با مهاجران سوری نشان داد که هیج کشوری در دنیای امروز به اندازه ایران در قبال موضوع ورود مهاجران بی‌برنامه نیست.”
“مافیای” وارد کردن مهاجران به ایران
رئیس سابق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم به سایت فراز گفته است: «من کمپ‌های مهاجرین افغانستانی داخل ایران را دیده‌ام. اینها می‌گفتند ما وقتی وارد ایران می‌شویم بعد از ۲۴ ساعت جای خواب ما مشخص است و بعد از ۴۸ ساعت شغل ما مشخص است، لذا انگار یک سیستمی وجود دارد، پشت این مهاجرت‌ها یک سامانی وجود دارد که بلافاصله برای مهاجرین جای خواب و شغل مشخص است.»
فلاحت‌پیشه ضمن اشاره به اینکه مخالفتی با پناهندگی افغان‌ها در ایران ندارد، تأکید می‌کند که “یک فساد سیستماتیک در عدم جلوگیری از ورود مهاجران به کشورمان وجود دارد. یعنی عده‌ای در ایران و افغانستان از انتقال این افراد به ایران سود می‌برند. مثلاً در خاک افغانستان برای ورود هر فرد و برای هر بار عبور ۵۰۰ دلار از او مطالبه می‌شود”.
او تأکید می‌کند که این آمارها البته ممکن است در برخی موارد تفاوت‌هایی با یکدیگر داشته باشد اما در ورود مهاجران غیرقانونی افغانستانی به ایران، مافیایی شکل گرفته است؛ و هر امری در هر کشوری تبدیل به مافیا شود مقابله با آن سخت و دشوار خواهد بود چرا که مافیا ریشه می‌دواند و مانع شکل‌گیری از روند اجرای قانون می‌شود.
مهاجرت هزاران پزشک، ماما، کارگر ماهر و دانش‌آموز ایرانی
رصدخانه مهاجرت ایران در سالهای گذشته گزارش‌هایی را پیرامون آمار مهاجرت شهروندان ایرانی به خارج از کشور منتشر کرده که حاکی افزایش مهاجرت نخبگان ایرانی است.
طبق نتایج یک نظرسنجی صورت گرفته از سوی این نهاد از بین ۱۲ هزار ایرانی پرسش‌شده، دست‌کم ۶۰ درصد به مهاجرت به خارج از کشور مایل هستند و ۷۳ درصد پزشکان و پرستاران ایرانی نیز تمایل به مهاجرت دارند.
بیشتر بخوانید: آغاز حرکت قطار مهاجرت نخبگان ایرانی از ایستگاه مدرسه
رسانه‌های ایران در ۱۱ مردادماه ۱۴۰۲ (۲ آگوست) از حکم تخلیه ساختمان “رصدخانه مهاجرت ایران” در تهران خبر دادند. در پی آن بهرام صلواتی، مدیر این رصدخانه در یک نشست گفت: پیش از این نیز بارها درباره روند مهاجرت نخبگان وسرمایه های علمی با ارائه مدرک سخن گفته ایم، اما متاسفانه با ما برخورد شده است. به تازگی هم علاوه بر قطع بودجه مورد نیاز این رصد خانه، حکم تخلیه از ساختمان این رصد خانه نیز صادر شده است.
بیشتر بخوانید: “ضعف مدیریت دولت”، تعطیلی رصدخانه مهاجرت
رصدخانه مهاجرت ایران در سال ۱۳۹۷ خورشیدی تاسیس شد. این نهاد دولتی بر اساس برنامه “ارائۀ داده و تحلیل‌های به‌روز و قابل‌اعتماد در زمینۀ انواع مهاجرت” با همکاری معاونت علمی و فناوری نهاد ریاست جمهوری و زیر نظر پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه صنعتی شریف تهران، شروع به کار کرده بود.
آمار دقیقی از تعداد پزشکان، متخصصان و پرستارانی که مهاجرت کردهاند در دست نیست، اما چندی پیش دنیای اقتصاد در این مورد نوشت که آمار غیررسمی در این زمینه ۶ تا ۱۰ هزار نفر است. همچنین به گفته حسین‌علی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، ۱۰هزار پزشک از ایران مهاجرت کردهاند.
به گزارش اعتمادآنلاین، منصوری نمین، رئیس شورای هماهنگی نظام پزشکی کشور چند روز پیش از مهاجرت ۸۰۰ ماما از ایران در سال ۱۴۰۱ خبر داد و گفت که جامعه پزشکی ایران با بحران روبرو است.
در طول چند سال گذشته موضوع از مهاجرت متخصصان دانشگاهی فراتر رفته است. نیروهای ماهر از جمله آرایشگران، خیاطان و کارگران بخش‌های فنی از جمله جوشکارها و برقکارها نیز به امید کار بهتر و حقوق بیشتر دلاری از ایران مهاجرت کرده و می‌کنند.
بیشتر بخوانید: فرار مغزها به آلمان؛ ایران و ترکیه در رأس
به گزارش تجارت‌آنلاین، چند سال پیش موضوع مهاجرت استادکاران خیاطی مثل پیراهن یا شلواردوزان حرفه‌ای به ترکیه، مشکلاتی را ایجاد کرد و حتی به تعطیلی بعضی کارگاه‌های تولید لباس هم منجر شد. حالا هم رسانه‌ها از جمله روزنامه اعتدال از مهاجرت کارگران فنی به عراق می‌نویسند.
در سالهای اخیر سن مهاجرت نیز کاهش داشته و به دانش‌آموزان دبیرستانی رسیده است. چندی پیش روزنامه اعتماد، از مهاجرت دانش‌آموزان به کشورهایی مانند کانادا و ترکیه نوشت و دلیل آن را ناامیدی نسبت به آینده دانست.
داده‌‌های منتشر شده از سوی رصدخانه مهاجرت ایران نشان می‌دهد که در دو سال اخیر، آمار ایرانیان ترک وطن کرده نسبت به ۳۰ سال قبل، دو برابر شده است.
بیشتر بخوانید: هشدار نسبت به “مهاجرت خلبان‌های ایرانی به کشورهای همسایه”
همچنین طبق بررسی‌های سالنامه مهاجرتی که در سال گذشته منتشر شد، از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۱ میلادی، در اروپا و آمریکای شمالی و ترکیه، به‌طور متوسط سالانه حدود ۸۶ هزار ویزا یا اجازه اقامت غیرتوریستی برای ایرانیان صادر شده است. بدون احتساب کشور ترکیه، جریان مهاجران ایرانی به دیگر مقاصد مورد اشاره، سالانه در حدود ۶۵ هزار نفر بوده است.
در طول ۱۲ سال گذشته، در آمریکا، کانادا، استرالیا، بريتانيا و اتحادیه اروپا، که از جمله مقاصد اصلی مهاجرت ایرانیان محسوب میشوند، سالانه به‌طور متوسط حدود ۱۲ هزار ویزا یا اجازه اقامت موقت و دائم کاری برای ایرانیان مهاجر صادر شده است.
حسین سالار آملی، رئیس اندیشکده چرخه نوآوری نیز اخیرا اعلام کرده که بین ۸ تا ۱۰ درصد جمعیت کشور مهاجرت کردهاند و این ارقام از متوسط جهانی بیشتر است. در چنین شرایطی، به صورت منطقی مسئولان چاره‌ای غیر از جدی گرفتن آمار مهاجرت ایرانیان ندارند اما به نظر می‌رسد آنها راه انکار، ممنوعیت انتشار آمارها و ایجاد محدودیت برای رصدخانه مهاجرت را در پیش گرفته‌اند.
بهرام صلواتی، مدیر رصدخانه مهاجرت ایران با انتقاد از برخی رفتارها در مواجهه با نخبگان و دانشمندان جوان ایرانی، علت اصلی سوق دادن نخبگان به سمت خارج کشور را بی‌کفایتی در استفاده از سرمایه‌های علمی ایران می‌داند و می‌گوید: «در مسیر فعالیت نخبگان سنگ‌اندازی می‌شود و برخی نخبگان و دانشمندان جوان را با رفتار و اقدامات خاص به سمت مهاجرت سوق می‌دهند.»
به گفته صلواتی، متاسفانه نسل سرمایه‌ای کشور را به سادگی از دست می‌دهیم و به نوعی “نسل‌کشی سرمایه انسانی” را در کشور رقم می‌زنیم. او افزود، براساس آمار اعلامی نیروهای کلیدی و متخصص ۶۷ درصد شرکت‌های دانش‌بنیان، وارد فرآیند مهاجرت شده‌اند.
