توسعه و گسترش صنعت ساخت و ساز در پایتخت باعث شده است که پسماندهای ساختمانی و نخاله‌های عملیات‌های عمرانی، بخش عمده‌ای از پسماندهای شهر تهران را به خود اختصاص دهد.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه همدلی، این پسماندها علاوه بر هزینه‌های بسیار برای دفع آن عواقب نامطلوبی را نیز برای محیط زیست نه‌چندان سالم تهران در پی دارد.آن‌گونه که «مهدی عزیزی»، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران گفته است روزانه ۲۳ هزار تن پسماند ساختمانی در پایتخت جمع‌آوری می‌شود. البته این آمار با آمار دو سال پیش این سازمان فاصله معناداری دارد.
سال 99 «مهدی احمد مهرابی»، معاون وقت پسماندهای ساختمانی و عمرانی سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران گفته بود:«روزانه بین 33 تا 35 هزار تُن نخاله ساختمانی در تهران تولید می‌شود.»گفتنی است نخاله‌های ساختمانی به پسماندهای حاصل از ساخت و ساز، تخریب اماکن، ساختمان‌های فرسوده، گودبرداری، خاک‌برداری، تعمیر و نوسازی، آسفالت معابر، حفاری‌های مربوط به تأسیسات شهری و هر گونه پسماند حاصل از فعالیت‌های عمرانی و ساختمانی مشتمل بر خاک و مخلوط حاصل از خاک‌برداری، شیشه، بتن، ملاط، گچ، خاک، کاشی، سرامیک، ماسه، سیمان، قیرگونی، سنگ، آجر، موزاییک، تیرچه سقفی، شیروانی، چوب و سایر پسماندهای مشابه اطلاق می‌شود.
نخاله‌های ساختمانی در ظاهر بی‌اثر است و به نظر می‌رسد به اندازه مواد زائد دیگر مشکل زیست‌محیطی ایجاد نکند. اما برخلاف این تصور، حجم زیاد نخاله‌های ساختمانی مشکل عمده‌ای را برای بسیاری از شهرها از جمله تهران از لحاظ کاهش ظرفیت، محل‌های دفن و بر جای ماندن دیگر مواد زائد ایجاد می‌کند.
براساس گزارش‌های مسئولان شهرداری تهران، در حال حاضر پسماندهای ساختمانی تولید شده در شهر تهران حدود ۱۷ هزار تن به مرکز پردازش و دفع پسماندهای ساختمانی آبعلی ارسال و پذیرش می‌شود.۳۰۰۰ تن در مجتمع پردازش آرادکوه برای دفن و پوشش پسماندهای برگشت‌ناپذیر یا ریجکتی خانگی استفاده می‌شود. ۳۰۰۰ تن پسماند دیگر در گودهای مجاز سطح شهر تهران ریخته می‌شود.
افزایش جمعیت؛ عامل تولید نخاله‌های ساختمانی
یک کارشناس ارشد عمران و فعال محیط زیست در مورد چرایی افزایش نخاله‌های ساختمانی پایتخت به همدلی گفت:«در چندسال اخیر به خاطر بیکاری و مشکلات زیست محیطی مهاجرت به تهران راز سراسر کشور به تهران افزایش پیدا کرد و طبیعتأ این جابه‌جایی انسانی باعث افزایش بی‌رویه جمعیت این شهر شد.
با افزایش جمعیت ساخت و سازهای عمرانی و ساختمانی، همچنین تخریب و مرمت ساختمان‌ها، نیز گسترش قابل توجهی پیدا کرد و به تبع آن میزان تولید نخاله‌های ساختمانی نیز به نحو چشم‌گیری افزایش یافت، به نحوی که اکنون می‌توان نخاله‌های ساختمانی تولید شده در پایتخت را به عنوان یک معظل و چالش این شهر از آن نام برد.»
علی عباسی با اشاره به تاثیر منفی متریال‌های ساختمانی از جمله بتن در محیط زیست گفت:«مصالح ساختمانی که شامل پکیچی از (سیمان، آجر، بتن و …) است برای محیط زیست می‌تواند یک تهدید باشد، اما در این میان می‌توان بتن را مضرتر توصیف کرد، چرا که صنعت سیمان و بتن سهم ۵ درصدی در تولید گاز دی‌اکسیدکربن که یک گاز گلخانه‌ای است، دارد. از سوی دیگر، اجرای بتن آب‌بر است و برخی از آمارها می‌گویند برای اجرای هر مترمکعب بتن در حدود ۲۰ درصد آب شیرین نیاز است.»
وی ادامه داد:« بتن حتی زمانی که به صورت پسماند و نخاله ساختمانی باید دور ریخته شود نیز برای طبیعت و محیط زیست آسیب‌زاست چرا که دورریزی بدون بازیافت این متریال، باعث افزایش ph خاک می‌شود وسطح pH خاک معیاری برای سنجش اسیدیته و قلیایی بودن خاک است.»
عباسی ادامه داد:«بدیهی است قلیایی شدن خاک یک نگرانی زیست محیطی است.
چون خاکی که قلیایی می‌شود مواد مغذی خاک را برای گیاهان، غیر قابل جذب می‌کند و همچنین بیشتر مواد مغذی گیاه زمانی که خاک خیلی اسیدی یا قلیایی باشد حل نمی‌شود.همچنین با افزایش pH سرعت فرسایش سنگ‌ها و در نتیجه تولید خاک کاهش پیدا می‌کند. علاوه بر این مضرات، بارش باران و شستن بتن‌ها خطر آلودگی آبهای زیرزمیی را نیز به دنبال دارد.»
بازیافت؛ راهی برای کاهش تاثیرات زیست محیطی نخاله‌ها
این استاد دانشگاه بازیافت مصالح و نخاله‌های ساختمانی را اقدامی مفید در راستای کاهش تاثیر منفی پسماندهای ساختمانی دانست و گفت:«بازیافت زباله‌های ساختمانی ضمن این که از اتلاف انرژی و منابع جلوگیری می‌کند از تاثیرات منفی آن بر محیط زیست نیز می‌کاهد.»
عباسی ادامه داد:«بازیافت ضایعات ساختمانی اکنون در بسیاری از کشورها به‌ویژه کشورهای توسعه‌یافته بسیار رایج است، چرا که استراتژی کشورهای پیشرفته، استفاده کمتر از منابع و در مقابل استفاده بیشتر از مصالح بازیافتی است.»
این فعال محیط زیست با اشاره به نرخ پایین بازیافت دورریزی‌های ساختمانی در ایران گفت:«با وجود این که مطالعات نشان می‌دهد که استفاده از مصالح بازیافتی در ساختمان‌های فلزی به کاهش 74 درصدی مصرف انرژی، کاهش 90 درصدی مصرف مصالح، کاهش 40 درصدی مصرف آب در فرایند ساخت و ساز و کاهش 97 درصدی مواد معدنی منجر می‌شود، اما این مهم در کشور ما هنوز چندان مورد توجه قرار نگرفته است.
البته آمار رسمی قابل استناد نیزدر این باره در کشور ما وجود ندارد، اما برخی از آمارهای غیررسمی حاکی از آن است که میزان بازیافت پسماندهای ساختمانی در ایران طی سال های گذشته، حتی به یک درصد نرسیده است. این در حالی است بر اساس برآورد انجمن های ساختمان سازی سبز دنیا، 95 درصد زباله ها در یک ساخت و ساز معمولی قابل بازیافت است.»
وی به تاثیر نخاله‌های ساختمانی در بروز پدیده گردوخاک پرداخت و گفت:«انباشت پسماندهای ساختمانی در حجم وسیع در اطراف شهرها می‌تواند به پدیده آلودگی هوا و ریزگردها دامن بزند. چرا که پسماندهای ساختمانی هیچ‌گونه دانه‌بندی و استحکامی ندارند و به راحتی در معرض فرسایش باد قرار می‌گیرند، بنابراین می‌توانند تولید ریزگرد کنند و به کانون تولید گردوغبار در شهر تبدیل شوند و سلامتی شهروندان را دچار مخاطره کند.»
عباسی افزود:«به تمام مشکلات زیست‌محیطی زباله‌های ساختمانی، باید تاثیر آن بر چشم‌انداز طبیعی شهر نیز اضافه کرد. نخاله‌های حاصل از کارهای عمرانی می‌تواند چشم‌انداز طبیعی شهر و پیرامون آن را به‌هم ریخته و از نظر بصری منظری زشت و کریه از شهر و ورودی‌های آن را نمایان سازد.»
