ارومیه – ایرنا – گوزن زرد ایرانی در جوار دریاچه ارومیه طی سالهای اخیر روزهای سخت و پرتلاطمی داشته و با تغذیه از سرشاخه درختان و پوشش گیاهی علفی منطقه که به برکت بارش فراوان باران سر از خاک برآورده‌اند مسیر پر فراز و نشیب زندگی را طی می‌کند.به گزارش ایرنا، جزیره اشک دریاچه ارومیه یکی از مهمترین زیستگاه‌های گونه کمیاب گوزن زرد ایرانی تلقی می‌شود که بخاطر دسترسی دشوار شکارچیان، به مکانی امن برای این جاندار تبدیل شده تا این گونه، از گزند انقراض در امان بماند.
علاوه بر این شرایط جغرافیایی خاص زیستگاه این گونه منحصر بفرد، تلاش‌های سازمان حفاظت محیط زیست کشور نیز برای حفاظت از این گونه ادامه دارد و اقدامات مضاعفی برای صیانت و مراقبت از آن در دست انجام است.با حرکت در مسیر جاده شهید کلانتری و جنوب دریاچه ارومیه به رغم عمق کم اما هنوز با قایق در عرض ۲ ساعت به سواحل جزیره اشک زیستگاه خاص گوزن ایرانی در میان پهنه پنج هزار و ۷۰۰ کیلومتری دریاچه ارومیه می‌رسید.محصور شدن جزیره اشک در میان برخی صخره‌های نمکی پنهان در زیر لایه‌های باتلاقی (قبلا آب بوده است) موجب شده تا به جز معدود محیط بانانی که هر روز برای نظارت به جزیره سفر می‌کنند، کسی دسترسی به این جزیره نداشته باشد.کام حیات وحش جزیره اشک ارومیه از جمله ۲۵ راس گوزن زرد خالدار ایرانی، قوچ و میش ارمنی و سایر پستانداران آن پیش‌تر با یک چشمه آب موجود شیرین می‌شد ولی این روزها برای اینکه کم آبی آنها را دچار مشکل نکند با همت محیط زیست و محیط بانان سطوح آبگیری برای جمع آوری آب‌های سطحی و باران در این زیست بوم ساخته و نصب شده و منابع آبی پلی اتیلنی نیز برای نگهداری آب‌های موجود به جزیره منتقل شده است.۶ آب انبار هم برای حفاظت از جانداران و حیات وحش منطقه در نقاط مختلف این جزیره کوچک و زیبای ۲ هزار و ۳۰۰ هکتاری ایجاد شده تا حیوانات به راحتی به آب دسترسی داشته باشند.
پوشش گیاهی جزیره اشک مشابه جنگل‌های زاگرس است و درختچه‌های بادام وحشی و درختان پسته را به وفور می‌شود در همه جای این مکان آرام و زیبا مشاهده کرد.گوزن زرد ایرانی در این زیست بوم امن بعد از هفت یا هشت سال روزهای سخت و پرتلاطم کم آبی، این روزها مشکلی از بابت آب و غذا ندارد و تغذیه از سرشاخه درختان و پوشش گیاهی علفی منطقه که این روزها به برکت بارش‌های فراوان سر از خاک برآورده‌اند مسیر زندگی را برای این پستاندار منحصر به فرد هموار کرده است.بر اساس اظهارات کارشناسان اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان‌غربی و مشاهدات میدانی خبرنگار ایرنا، به هم چسبیدن جزایر ۹ گانه دریاچه ارومیه از جمله اشک، اسپیر، آرزو و کبودان در اثر کم آبی در دهه اخیر، ورود گونه‌های گوشتخوار به داخل جزیره اشک، کاهش قابل ملاحظه دبی آب چشمه‌های جزیره اشک، نبود امکانات و نیروی متخصص کافی در جهت حفاظت این گونه جانوری، زندگی گوزن زرد ایرانی را در این زیست بوم به خطر انداخته و هر روز بیش از روز قبل گله ۱۶۶ راسی آن رو به کاهش گذاشته است.
کاهش آمار گوزن زرد ایرانی خالدار در پارک ملی دریاچه ارومیه از ۲۵۵ راس در سال ۱۳۹۲ به ۱۶۶ راس در سال ۱۳۹۴ و به ۵۵ راس در سال ۱۳۹۹ و ۲۵ راس در حال حاضر نیاز به احیای دریاچه و به دنبال آن جزیره اشک به عنوان یک مکان امن که شباهت بسیاری نیز به شرایط جنگ‌های زاگرس داشت، را صد چندان کرده است.ورود قوچ و میش ارمنی به جزیره اشک پارک ملی دریاچه ارومیه به سبب کم آبی و اتصال جزایر به یکدیگر به عنوان رقیب غذایی گوزن زرد ایرانی نیز موجب شد تا میزان دسترسی به غذا برای گوزن زرد کاهش یابد.
با ورود قوچ و میش به این جزیره، حیوانات گوشتخواری چون پلنگ، گرگ و روباه نیز وارد این زیست بوم شدند و حیات این جاندار در معرض انقراض قرار گرفت.این موضوع مسوولان زیست محیطی استان را بر آن داشت تا برای حفاظت از این گونه منحصر به فرد اقدامات اساسی را طرح ریزی و اجرا کنند تا حیات وحش در حال زیست در پارک ملی دریاچه ارومیه از آسیب‌های بیشتر در امان بمانند.
گوزن زرد؛ پستاندار شاخص پارک ملی دریاچه ارومیه
یک دوستدار محیط زیست در گفت وگو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه گوزن زرد ایرانی از شاخص ترین حیات وحش در حال زیست در پارک ملی است، گفت: آسیب به زیرساخت‌های زیست محیطی استان در حوضه دریاچه ارومیه به ویژه محیط طبیعی و حیات وحش پارک ملی دریاچه و زیستگاه‌های اطراف و جزایر از جمله مهمترین آسیب‌ها است.محسن نورمحمدی با بیان اینکه آسیب‌های وارده به محیط زیست در این ۲ دهه اخیر بسیار مهم و اساسی هستند ادامه داد: گوزنهای زرد به عنوان گونه‌ای منحصر به فرد که در این جزایر زیست می‌کردند با کاهش سطح آب و پوشش گیاهی از جزایر خارج شدند و در باتلاق‌ها جان دادند.وی با بیان اینکه بهم چسبیدن جزایر بر اثر کاهش آب مهمترین عامل خروج گونه‌های منحصر به فرد از این مناطق و نیز ورود گونه‌های جانوری وحشی بوده است، اضافه کرد: تعدادی از این گوزن‌ها شکار گونه‌های مهاجم مثل روباه، پلنگ و شغال شدند که از سایر مناطق به جزایر راه یافته بودند؛ برخی نیز به دام شکارچیان فرصت طلب افتادند.این کارشناس ادامه داد: به گفته متخصصان وزش بادهای محلی نمکی نیز تاثیر مهمی بر حیات گوزن زرد دارد چرا که غبار نمکی موجود برسطح گیاهان می‌تواند در بلند مدت براندام و حیات این گونه تاثیرات منفی داشته باشد.
افزایش آب دریاچه ارومیه راهکاری برای تامین امنیت زیستی حیات وحش
مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان‌غربی با بیان اینکه افزایش سطح آب دریاچه ارومیه راهکاری برای رفع این مشکلات زیستی است، گفت: افزایش زاد و ولد در این زیست بوم ارتباط مستقیمی با احیای دریاچه دارد.
سعید شهند با بیان اینکه در سالهای اخیر وصل شدن جزایر به همدیگر موجب ورود گونه‌های مهاجم شده است، افزود: برنامه مدیریت برای گوزن زرد در این راستا در ارومیه اجرا می‌شود.وی اظهار کرد: زنده گیری پلنگ موجود در جزیره و تعدیل گوشتخواران که در اثر کاهش آب از سایر مناطق و جزایر وارد جزیره اشک شده بودند، جزو برنامه‌های محیط زیست است.شهند افزود: هم اکنون پنج نوع پستاندار در پارک ملی دریاچه ارومیه زندگی می‌کنند از جمله قوچ و میش به تعداد یک هزار و ۴۰۰ راس، گوزن زرد ایرانی به تعداد ۵۵ راس، روباه، شغال و پلنگ؛ که بیشتر در جزیره کبودان هستند و اتصال جزایر موجب شد تعدادی به جزیره اشک وارد شوند که رقیب غذایی گوزن هستند.
برنامه عمل ملی حفاظت از گوزن زرد اقدامی ویژه برای حفاظت از این گونه
در ۲ دهه اخیر جزیره اشک در پارک ملی دریاچه ارومیه به عنوان امن ترین زیستگاه گوزن زرد ایرانی در سطح جهان، با بروز کم آبی در پهنه پنج هزار و ۷۰۰ کیلومتری این پهنه آبی دیگر برای این موجود نادر امن نبود و تدوین برنامه‌ای برای مدیریت زیستگاه آن نیازمند تصمیم فوری از سوی مسوولان امر بود.در این راستا برنامه ملی حفاظت از گوزن زرد ایرانی در راستای حراست از این گونه در حال انقراض در سال ۱۳۹۶ در استان به اجرا در آمد که گامی طلایی و اقدامی اثر گذار در این راستا تلقی می‌شود.
رییس اداره نظارت برحیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی در گفت وگو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه برنامه عمل ملی حفاظت از گوزن زرد اقدامی ویژه برای صیانت از این گونه منحصر به فرد محسوب می‌شود، گفت: این برنامه در پنج سال اخیر در استان به اجرا در آمده و دارای چندین وظیفه است که وظایف تعریف شده مهمتر در اولویت قرار گرفته‌اند.امید یوسفی افزود: در این برنامه برای نجات گوزن زرد اقدامات داخل زیستگاهی و خارج زیستگاهی تهیه و تدوین شده و تمامی اقدامات این اداره کل برای گوزن زرد در برنامه عمل ملی پیش بینی شده‌است.وی اضافه کرد: در راستای حفاظت از گوزن زرد ایرانی افزایش ظرفیت آب انبارهای جزیره اشک از ۳۰۰ تا ۳۵۰ هزار لیتر به ۵۰۰ هزار لیتر جزو اقداماتی بوده که سالهای گذشته انجام شده است.این کارشناس با بیان اینکه در سالهای اخیر در راستای حفاظت از این گونه منحصر بفرد ۳۵ قلاده از حیات وحش مهاجم در جزیره اشک زنده گیری و از این مکان خارج شده است، افزود: هم اکنون با ایجاد سطوح آبگیر برف و آب در جزایر در داخل مخزن‌های پلی اتیلنی جمع می‌شود تا در مواقع مورد نیاز مورد استفاده حیات وحش باشد.یوسفی با اشاره به اینکه در جزایر اسپیر، آرزو و اشک این آبگیرها مورد استفاده حیات وحش است، گفت: طی آخرین سرشماری در سال ۱۳۹۹ حدود ۲۵ راس گوزن زرد در جزیره زیست می‌کنند. وی اظهار کرد: با خشک شدن دریاچه در همه بخش‌های اکوسیستم آبی تغییرات چشمگیری رخ می‌دهد و در این بخش هم این تغییرات رخ داده است.
انتقال ۶ راس گوزن زرد ایرانی به پارک ملی دریاچه ارومیه از ساری
بر اساس گفته‌های کارشناسان حیات وحش استان آذربایجان‌غربی در سراسر دنیا و به طور کل ۲ گونه گوزن زرد وجود دارد، گوزن زرد ایرانی و گوزن زرد اروپایی، گوزن زرد ایرانی گونه خاصی است که فقط در ایران زندگی می‌کند و هر دو تقریبا شبیه یکدیگر هستند.هر چند تعدادی از پژوهشگران اخیرا به این نتیجه رسیده‌اند که این دو گونه به قدری با یکدیگر تفاوت دارند که می‌شود آنها را از همدیگر تشخیص داد ولی آنان بر این عقیده‌اند که گوزن زرد ایرانی زیر شاخه‌ای از گوزن زرد اروپایی است که از نظر جثه و هیکل بزرگتر است و تفاوتی نیز از نظر شاخ و رنگ دارند.مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی گفت: تکثیر گوزن زرد ایرانی در زیستگاه های طبیعی پارک ملی دریاچه ارومیه در قالب برنامه عمل ملی حفاظت از گوزن زرد ایرانی در دست اجرا است.سعید شهند افزود: این برنامه هم اکنون با انتقال ۶ راس گوزن زرد ایرانی از دشت ناز ساری به رشکان ارومیه در حال پیگیری بوده و علاوه بر تلاش برای تکثیر گونه، جلوگیری از تقارب ژنتیکی مهمترین هدف از این اقدام است.وی با بیان اینکه در سال ۱۳۹۷ نیز ۲ راس گوزن زرد از این منطقه به رشکان منتقل شدند، اظهار کرد: این جانداران در محوطه ۶ هکتاری این مرکز که دارای فنس کشی است در حال نگهداری هستند و آب و علوفه کافی برای آنان فراهم شده است.مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی ادامه داد: درصددیم گوزن‌ها بتوانند در زیستگاه‌های طبیعی تکثیر و رشد کنند چرا که مقاومت آنها در برابر حوادث طبیعی و عوامل محیطی بیشتر می‌شود.وی ادامه داد: جزایر پارک ملی نیز که زیستگاه گوزن زرد ایرانی است در حال پایش مستمر به وسیله دوربین‌ها و نیز محیط بانانی است که با موتور سیکلت به این نقاط تردد دارند.شهند بابیان اینکه عمده ترین تهدیدات برای این جانداران حیوانات وحشی گوشتخواری مثل گرگ، شغال، پلنگ و روباه است، اضافه کرد: وقتی تکثیر طبیعی انجام می شود قادر به مقابله با درندگان نیز هستند و بعد از رهاسازی کاهش ناگهانی گونه در طبیعت رخ نمی‌دهد.
تقارب ژنتیکی از تهدیدات گوزن زرد ایرانی
رییس اداره حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی گفت: تقارب ژنتیکی که به دلیل خویشاوندی گوزنهای زرد ایرانی حاصل شده یکی از مهمترین عوامل تهدید زیستی برای این گونه جانوری در پارک ملی دریاچه ارومیه است.امید یوسفی افزود: به علت محدود بودن تعداد گوزن های زرد ایرانی در جزیره اشک دریاچه ارومیه، تقارب ژنتیکی در این منطقه موجب افزایش بیماری های ژنتیکی می شود.وی با بیان اینکه گوزن زرد ایرانی در خطر انقراض قرار دارد، تاکید کرد: کاهش خلوص ژنتیکی و نیز کاهش مقاومت بدن حیوانات در مقابل سرما و برخی بیماری ها مهمترین علایم این تهدید به شمار می رود.وی راهکار حل این مساله را انتقال چند راس گوزن زرد از دشت «ناز ساری» به پارک ملی عنوان کرد و گفت: این اقدام ر دو مرحله انجام شد تا میزان تهدید تقارب ژنتیکی را کاهش دهد.
احداث مرکز تکثیر گوزن زرد ایرانی در شمال غرب کشور
در راستای صیانت از این گونه در حال انقراض مراکز تکثیر آن در نقاط مختلف کشور راه اندازی شده که مرکز تکثیر گوزن زرد ایرانی در شمال غرب نیز به تبعیت از مرکز تکثیر در «دشت ناز» ساری در قالب برنامه عمل ملی گوزن زرد ایرانی در محیط بانی رشکان ارومیه در بیش از ۱۰ هکتار از سال ۱۳۹۹ در حال احداث است و تا کنون ۲ فاز از سه فاز در نظر گرفته شده مورد استفاده قرار گرفته است.رییس اداره حیات وحش اداره کل محیط زیست آذربایجان‌غربی در این باره گفت: در راستای صیانت از این گونه ارزشمند در حال انقراض با اجرای «برنامه عمل ملی حفاظت از گوزن زرد» در استان که در سال پنجم اجرایی است اقدامات ویژه ای انجام شده‌است.یوسفی اضافه کرد: یکی از این اقدامات اساسی احداث مرکز تکثیر گوزرن زرد ایرانی در شمال غرب کشور در راستای جلوگیری از انقراض این گونه منحصر به فرد است که در سه فاز اجرایی در منطقه محیط بانی رشکان اجرا می‌شود.به گفته وی، بخش‌های مختلف این طرح زیست محیطی شامل احداث قرنطینه، تیمار، محل استاندارد جهت نگهداری گوزن زرد است که قرنطینه و محل تیمار آنها به اتمام رسیده‌است.
یوسفی با اشاره به پایش مستمر جزایر بیان کرد: در راستای صیانت و حفاظت از این گونه ارزشمند در جزیره اشک سیستم‌های مدار بسته و تصویری آنلاین نصب شده است.وی با بیان اینکه جزیره اشک دارای ۲ هزار و ۳۵۰ هکتار مساحت است، گفت: اصلاح آبشخورها و اصلاح آب انبارها نیز در سالهای اخیر به نحو مطلوبی انجام شده است.رییس اداره حیات وحش اداره کل محیط زیست آذربایجان‌غربی گفت: پارک ملی دریاچه ارومیه شامل ۱۰۲ جزیره بزرگ و کوچک است که مهمترین آنها جزیره کبودان یا قویون داغی به مساحت سه هزار و ۱۲۵ هکتار زیستگاه قوچ و میش ارمنی و جزیره اشک زیستگاه اصلی گوزن زرد ایرانی است.جزیره اشک یکی از جزایر ۹ گانه پارک ملی دریاچه ارومیه است؛ این جزیره به علت محصور شدن در میان آب در پیش از ۲۰ سال گذشته مهمترین و امن ترین محل برای زیست گوزن زرد انتخاب شده است.در واقع برای اولین بار در سال ۱۳۵۶ تعداد ۲ راس گوزن زرد از دشت ناز ساری به این جزیره منتقل و پس از اینکه شرایط زیستگاهی جزیره برای حضور گونه مناسب تشخیص داده شد، در سال های بعد تعدادی دیگر نیز به این زیستگاه اضافه گردید.شرایط بسیار مناسب زیستگاهی از جمله امنیت غذایی، نبود عوامل بیماری زا، نبود دشمن طبیعی و سایر موارد باعث شد که جمعیت این گونه در سال های بعد به بیش از ۳۰۰ راس برسد و به همین دلیل باعث شد که بسیاری از کارشناسان جزیره اشک را بزرگ ترین و مناسب ترین زیستگاه طبیعی گوزن زرد (جمعیت وحشی) در کشور و حتی دنیا عنوان کنند؛ این کار تا به آنجا موفق بود که حتی جهت کنترل جمعیت تعدادی زنده گیری و به سایر زیستگاه های مستعد کشور منتقل شد.در سالهای اخیر با خشک شدن بخش وسیعی از پهنه آبی دریاچه ارومیه تهدیدات کم آبی و کم غذایی در کنار سایر عوامل تهدید کننده موجب کاهش تعداد گوزن زرد در جزیره اشک ارومیه شد.
