تلف شدن ماجراد؛ جاده‌هایی که قتلگاه یوزها می‌شوند

تلف شدن یک ماده یوز باردار در تصادف با خودرو در مسیر میامی – سبزوار، غفلت و ناکارآمدی در حفاظت از گونه‌های در معرض خطر انقراض را یادآوری کرد. مسئولیت امر متوجه کیست؛ پلیس، وزارت راه، سازمان محیط زیست یا رانندگان؟ششم فروردین، مدیرکل محیط زیست استان سمنان از تلف شدن یک قلاده یوزپلنگ آسیایی در محور ترانزیتی میامی سبزوار خبر داد و از مسئولان خواست به ایمن سازی مسیر مواصلاتی تهران – مشهد، نصب دوربین کنترل سرعت و تامین روشنایی مناسب مسیر کمک کنند.

یک روز بعد رسانه‌ها اعلام کردند که یوز ماده “ماجراد” نام داشت و سه قلو باردار بود. راننده متخلفی که به او کوبیده، فراری است زیرا هیچ دوربینی برای کنترل سرعت و ثبت پلاک خودرو در جاده وجود ندارد.

یوز سه ساله زایا، به سادگی و بدون آن که نهاد یا سازمانی پاسخگوی اهمال در حفاظت‌های لازم باشد، تلف شد. تنها هفت ماه قبل بود که یک خودرو در حد فاصل سه‌راهی زیدر تا کاروانسرای میاندشت، طوری با یک یوز آسیایی تصادف کرد که کارشناسان پارک ملی توران نتوانستند جنسیت حیوان را به دلیل شدت آسیب‌ها تشخیص دهند.

ایرنا می‌نویسد در فاصله سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۷ دستکم هفت قلاده یوزپلنگ در محور میاندشت – عباس آباد در تصادف‌های جاده‌ای تلف شده‌اند. رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس یازدهم اما از تلف شدن ۱۰ یوز توران خبر می‌دهد که ظاهرا با احتساب مرگ پیروز یا موارد درگیری‌ در روستاهاست.

سمیه رفیعی به ایسنا گفته است: «علی‌رغم نصب تابلوهای هشداردهنده، هم‌چنان تصادف یوزها در جاده میامی – سبزوار رخ می‌دهد که این امر نشان از عدم نظارت و مدیریت صحیح این مسیر است.»

او پروژه‌های حفاظت از زیستگاه اصلی را “نمایشی” خوانده و افزوده که هنوز گزارشی از عوامل دخیل در مرگ پیروز نیز به مجلس ارائه نشده است. پیروز، توله ایران و فیروز در هشت ماهگی و بر اثر مشکلات کلیوی و تجویز آنتی‌بیوتیک نامناسب در بدو تولد تلف شد.

رفیعی از پلیس راهور فراجا خواسته که گشت‌های مسیر یاد شده را تقویت کند و عنوان کرده که وزیر راه نیز در زمینه ایمن‌سازی جاده میامی – سبزوار قول‌هایی داده است.

جمعیت یوز در سراشیبی

هم‌زمان، مهدی زارع خورمیزی، متخصص حیات وحش نسبت به تکرار “ترادی یوزهای استان یزد” در سمنان هشدار داده و گفته است: «درحال حاضر در کمال ناباوری تعداد یوزهای یزد از حدود ۵۰ فرد در دهه ۸۰ به یک فرد رسیده است. اگر شرایط ناامنی جاده در سمنان اصلاح نشود متأسفانه باید منتظر باشیم تا جمعیت یوز سمنان نیز به همین شرایط برسد و چند فرد ماده باقی‌مانده نیز از بین خواهند رفت. درحال حاضر تعداد یوزهای ماده بارور در کشور ۵ یا ۶ فرد است که با تلف شدن این یوز ۲۰ درصد یوزهای ماده ایران از بین رفتند و ضربه محکمی به جمعیت یوز وارد شد.»

این کارشناس اکولوژی تاکید کرده که هزینه احداث زیرگذر و روگذر در جاده‌‌ها با ارزش یوز قابل مقایسه نیست: «شاید هر یوز بیش از هزار میلیارد تومان قیمت داشته باشد.»

او می‌گوید که سازمان حفاظت محیط زیست بودجه، امکانات لازم و اختیارات قانونی هزینه احداث زیرگذر و روگذر جاده‌ها را ندارد و مسئله نیازمند عزم ملی و همکاری سایر دستگاه‌ها به ویژه وزارت راه و شهرسازی است.

خبرگزاری ایرنا به نقل از بهرامعلی ظاهری، مدیرکل حفاظت محیط زیست سمنان نوشته استٰ «نصب دوربین کنترل سرعت و ایمن‌سازی جاده بر عهده وزارت راه و شهرسازی است، اما با وجود اینکه سازمان حفاظت محیط زیست طرح‌های دقیق به منظور ایمن‌سازی قلمرو یوزپلنگ آسیایی در منطقه را برای عملیات اجرایی تقدیم کرد، اما همچنان اقدامی نشده است و از دهه ۹۰ تا کنون محدوده عباس‌آباد – میاندشت به قتلگاه گونه ارزشمند یوزپلنگ آسیایی مبدل شده است.»

طبق پایش‌ها و بنا به گفته ظاهری، ۶ قلاده یوزپلنگ ماده زایا در طبیعت پارک ملی توران در شرق استان زندگی می‌کنند و دوربین‌های تله‌ای ۱۷ یوزپلنگ را شناسایی کرده‌اند که دو یوز نر بالغ نیز در میان آنها وجود دارند.

یوزپلنگ آسیایی گونه‌ای نادر و ارزشمند و در عین حال در حال انقراض است. ایران یکی از آخرین کشورهایی است که این گونه در آن زندگی می‌کند. یک سال قبل معاون سازمان حفاظت محیط زیست وضعیت یوزپلنگ‌های ایران را “فوق بحرانی” اعلام کرده و گفته بود تعداد کل یوزپلنگ‌ها به ۱۲ قلاده رسیده که تنها سه فرد از آنها ماده بالغ هستند. تا ۱۲ سال پیش شمار یوزپلنگ‌های ایران بالغ بر۱۰۰ قلاده اعلام می‌شد.