تنش‌ها زمانی شدت گرفت که چهارمین دور مذاکرات هسته‌ای میان ایران و آمریکا تنها چند روز پیش از آغاز در رم، ناگهان به تعویق افتاد. در همان روز، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، هشدار شدیدی صادر کرد: «هر کشور یا شخصی که از ایران نفت یا محصولات پتروشیمی بخرد، بلافاصله مشمول تحریم‌های ایالات متحده خواهد شد.»
ترامپ این موضع سخت‌گیرانه را در پستی در شبکهٔ اجتماعی خود، «تروث سوشال»، اعلام کرد: «آن‌ها تحت هیچ شرایطی اجازهٔ تجارت با ایالات متحده را نخواهند داشت. »
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
احتمال می‌رود مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا پس از یک هفته وقفه از سر گرفته شود، اما دولت ترامپ حتی پیش از آغاز رسمی این مذاکرات، بار دیگر کارزار “فشار حداکثری” را فعال کرده است. یکی از اهداف اصلی این کارزار، رساندن صادرات نفت ایران به نزدیک صفر و مهار برنامهٔ هسته‌ای جمهوری اسلامی است.
بیشتر بخوانید: آمریکا به دنبال توقف نفتکش‌های ایران در دریا
در همین راستا، آمریکا تحریم‌هایی علیه برخی خریداران یا مصرف‌کنندگان نفت ایران اعمال کرده است، از جمله یک پایانهٔ ذخیره‌سازی نفت خام در چین و یک پالایشگاه مستقل.
ترامپ بارها هشدار داده است که در صورت شکست دیپلماسی، فشارها را افزایش خواهد داد، اقداماتی که می‌تواند برای بخش نفتی ایران، که سال‌ها تحت تحریم آسیب دیده، به‌شدت دردناک باشد.
تحریم‌ها مؤثرند، اما نفت ایران همچنان صادر می‌شود
تحریم‌های آمریکا نه‌تنها شرکت‌های آمریکایی، بلکه طرف‌های ثالث را نیز به دلیل تجارت با کشورهای تحریم‌شده مجازات می‌کند. از آنجا که ایالات متحده نفوذ اقتصادی بالایی دارد تحریم ها ابزار بسیار قدرتمندی برای واشنگتن هستند.
برای کشورهایی که به بازار آمریکا وابسته‌اند، انتخاب ساده است: خرید نفت از ایران را متوقف کنند یا خود را در معرض انزوای اقتصادی قرار دهند.
با این حال، به نظر می‌رسد ایران خود را با این شرایط تطبیق داده و حتی به طور پنهانی به موفقیت‌‌هایی دست یافته است.
طبق تحلیل شرکت‌های ردیابی بازار کالا مانند “کپلر” (Kpler) و “ورتکسا” (Vortexa)، با وجود تلاش آمریکا برای محدود کردن تجارت نفتی ایران، تهران همچنان روزانه بین ۱.۲ تا ۱.۵ میلیون بشکه نفت صادر می‌کند.
بیشتر بخوانید: افزایش صادرات نفت ایران به چین؛ دور زدن تحریم‌های آمریکا با روش‌های جدید
این رقم نسبت به اواسط سال ۲۰۲۰ که صادرات نفت ایران به‌دلیل تحریم‌ها و رکود ناشی از همه‌گیری کرونا به کمتر از ۴۰۰ هزار بشکه در روز رسیده بود، افزایشی چشم‌گیر به‌شمار می‌رود.
بخش اعظم نفت ایران با تخفیف به چین فروخته می‌شود. کشوری که علی‌رغم تهدید تحریم‌ها، به مهم‌ترین خریدار نفت ایران بدل شده است. کارشناسان برآورد می‌کنند ایران سالانه بین ۳۰ تا ۴۰ میلیارد دلار از این صادرات درآمد دارد. درآمدی که مصارف گوناگونی دارد؛ از تأمین یارانه‌های داخلی گرفته تا پشتیبانی از نیروهای نیابتی منطقه‌ای.
انتقال نفت با ناوگان سایه
کارشناسان می‌گویند صادرات نفت ایران از طریق شبکه‌ای پیچیده با عملیات پنهانی انجام می‌شود که بخشی از صنعت عظیم بین‌المللی صادرات غیررسمی است. نفتکش‌ها سیستم‌های موقعیت‌یابی خود را خاموش می‌کنند تا قابل ردیابی نباشند.
در بسیاری موارد، نفت در دریا از یک کشتی به کشتی دیگر منتقل می‌شود تا منشأ آن پنهان بماند. همچنین، کشتی‌ها مکرراً نام، پرچم و کشور ثبت خود را تغییر می‌دهند تا مسیر را برای ردیابی دشوار کنند. در برخی موارد نیز اسناد جعلی ارائه می‌شود تا منشأ نفت کشورهایی مانند عراق، پاناما یا مالزی عنوان شود.
بخش بزرگی از آنچه به “ناوگان سایه” معروف است، از نفتکش‌های قدیمی تشکیل شده که برای بازیافت فروخته شده‌اند و دیگر تحت پوشش بیمه‌های بین‌المللی نیستند.
پالایشگاه‌های چینی از تخفیف‌های سنگین بهره‌مند می‌شوند، درحالی‌که دولت چین تحریم‌های آمریکا علیه ایران را به رسمیت نمی‌شناسد. این صنعت پنهانی و سودآور موجب نگرانی واشنگتن شده است، چراکه خلأهای اجرایی، به‌ویژه در جنوب‌شرقی آسیا، کارآیی سیاست تحریمی آمریکا را زیر سؤال برده است.
“جای مانور برای اجرای قوی‌تر تحریم‌ها وجود دارد”
مقام‌های آمریکایی از شرکای منطقه‌ای خود خواسته‌اند نظارت بر تجارت دریایی و انتقال نفت را تقویت کنند. با این حال، پیوندهای سیاسی میان ایران، چین و کشورهای جنوب‌شرقی آسیا و همچنین منافع اقتصادی، همکاری در این زمینه را دشوار کرده است. به‌عنوان مثال، مالزی با هر دو کشور ایران و چین روابط نزدیکی دارد.
علاوه بر این، رهگیری این محموله‌ها با چالش‌های فنی روبرو است. ماهیت پنهانی عملیات و نبود نظارت دریایی هماهنگ در مسیرهای پر تردد این ناوگان، ردیابی و متوقف‌کردن جریان نفت را بسیار دشوار می‌سازد.
ایران تنها کشوری نیست که از این شیوه بهره می‌برد. شبکهٔ جهانی نفتکش‌های سایه به تجارتی چند میلیارد دلاری تبدیل شده است. ونزوئلا و روسیه که هر دو تحت تحریم‌های آمریکا و بین‌المللی هستند نیز از همین روش‌ها استفاده می‌کنند و با ترفندهایی مانند خاموش‌کردن ردیاب یا انتقال کشتی به کشتی، نفت خود را به مشتریان می‌رسانند.
کلایتون سیگل، تحلیلگر باسابقهٔ بازار نفت و پژوهشگر ارشد در مرکز مطالعات راهبردی و بین‌المللی (CSIS) در واشنگتن می‌گوید: «امکان اجرای قوی‌تر تحریم‌ها، به‌ویژه در سوی دریافت‌کنندگان این محموله‌ها وجود دارد.»
او افزود: «این امر مستلزم هدف‌قراردادن شرکت‌های حمل‌ونقل و همکاری نزدیک‌تر با دولت‌های محلی، به‌ویژه در آسیاست.»
” آمریکا در جنگ تعرفه‌ای اهرم فشار خود را از دست داده است”
با این حال، حتی اجرای قاطع تحریم‌ها به‌تنهایی برای توقف کامل تجارت نفت ایران کافی نیست. به گفتهٔ سیگل، چالش بزرگ‌تر آمریکا این است که اهرم فشار خود بر چین، مقصد اصلی نفت ایران را از دست داده است.
او یادآور شد که پیش از روی‌کار آمدن ترامپ، خریداران چینی با احتیاط بیشتری عمل می‌کردند و از عواقب تحریم‌های آمریکا بیم داشتند. اما این معادله پس از آغاز جنگ تجاری واشنگتن علیه پکن تغییر کرد.
سیگل توضیح داد: «با اعمال تعرفه‌های تجاری از سوی آمریکا، اثرگذاری تحریم‌های مالی کاهش یافت. از دید پکن، هزینه‌های گسترده‌تر جنگ تجاری بسیار بیشتر از ریسک‌های ناشی از یک مجموعهٔ خاص تحریم‌ها بود. همین مسئله باعث شد که تهدید تحریم‌های نفتی کارآیی کمتری داشته باشد. «
