بعد از بحران‌هایی نظیر کسری برق و گاز و مازوت‌سوزی، اکنون نوبت به کسری بنزین رسیده است؛ سوختی که افزایش قیمت آن در آبان ۹۸ منجر به یکی از بزرگترین اعتراضات مردمی علیه کلیت جمهوری اسلامی شد. گزارشی از دالغا خاتین‌اوغلو.مقامات ایران طی هفته‌های گذشته با تاکید بر کسری بنزین کشور، به صورت جسته و گریخته موضوع افزایش قیمت بنزین را نیز پیش کشیده و سپس آن را تکذیب کرده‌اند.
اسفند سال گذشته مصرف بنزین ایران به ۱۴۴ میلیون لیتر در روز رسید که ۳۰ میلیون لیتر بیشتر از ظرفیت تولید کشور بود و این رقم در تعطیلات نوروز امسال نیز به طور متوسط روزانه ۱۱۴ میلیون لیتر عنوان شد.
این در حالی است که متوسط مصرف بنزین ایران در سال ۱۳۹۸ حدود ۸۲ میلیون لیتر بود.
ایران با راه‌اندازی فاز اول پالایشگاه ستاره خلیج فارس در سال ۱۳۹۷ به خودکفایی بنزین رسید و با راه‌اندازی فازهای جدیدتر این پالایشگاه، برای اولین بار صادرات بنزین را رقم زد و حتی در سال ۱۳۹۹ که مصرف بنزین کشور به خاطر قرنطینه‌های کرونایی کاهش یافته بود، ۷.۸ میلیون تن بنزین به ارزش ۳ میلیارد دلار صادر کرد.
اما با برچیده شدن قرنطینه‌ها و رشد طبیعی مصرف سالانه بنزین ایران، از بهار پارسال کشور دوباره با کسری بنزین مواجه شده است.
کسری بنزین ایران
بر اساس یک گزارش محرمانه وزارت نفت جمهوری اسلامی، متوسط تولید بنزین ایران حتی با اضافه کردن مواد پتروشیمی و آروماتیک، در ۱۰ ماه ابتدایی سال گذشته ۱۰۱ میلیون لیتر در روز بوده که ۱۹ درصد بیشتر از دور مشابه سال ۱۴۰۰ است، در حالی که متوسط مصرف بنزین کشور نزدیک ۱۰۴ میلیون لیتر بوده است.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
نتیجه اینکه، ایران در ۱۰ ماه ابتدایی سال گذشته بیش از ۴۴۰ میلیون لیتر از ذخایر استراتژیک بنزین خود را برداشت کرده و برای تامین سوخت خودروها وارد بازار کرده است. بدین ترتیب ذخایر استراتژیک بنزین ایران در دی‌ماه پارسال نسبت به ماه مشابه ۱۴۰۰ حدود یک سوم کاهش یافته است.
هنوز گزارشی از ماه‌های بهمن و اسفند منتشر نشده و تنها مقامات ایران گفته‌اند که مصرف بنزین کشور در آخر اسفند به ۱۴۴ میلیون لیتر اوج گرفته که به معنی برداشت بیشتر از ذخایر استراتژیک بنزین است.
علت اوج‌گیری مصرف بنزین در زمستان در این نکته است که ایران در ماه‌های گرم سال که کسری گاز ندارد، روزانه ۲۰ میلیون متر مکعب گاز را تبدیل به گاز فشرده، سی‌ان‌جی، کرده و به عنوان سوخت تحویل خودروهای دوگانه‌سوز می‌دهد، اما در زمستان که کسری گاز وجود دارد، تولید سی‌ان‌جی متوقف می‌شود و معادل همین میزان، یعنی تقریبا روزانه ۲۰ میلیون لیتر، به مصرف بنزین کشور اضافه می‌شود.
از سوی دیگر ایران در سال گذشته بیش از ۱.۳ میلیون خودرو تولید داخل با راندمان پایین که دو برابر استانداردهای جهانی مصرف بنزین دارند را راهی بازار داخلی کرده و امسال نیز انتظار می‌رود تا این میزان خودرو داخلی روانه بازارهای داخلی شود.
به عبارتی، افزایش مصرف بنزین در کشور اجتناب‌ناپذیر است.
وضعیت آشفته پالایشگاه‌های کشور
سند رسمی وزارت نفت نشان می‌دهد که به جز پالایشگاه ستاره خلیج فارس که خوراک آن میعانات گازی (نفت فوق‌سبک) است، دیگر ۹ پالایشگاه کشور که نفت خام پالایش می‌کنند، وضعیت آشفته و بی‌سامانی دارند، به‌طوری که یک سوم نفت دریافتی را به خاطر کهنه بودن تکنولوژی به مازوت و قیر تبدیل می‌کنند.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
برای نمونه بزرگترین پالایشگاه کشور، آبادان، ۴۶ درصد نفت دریافتی را به قیر و مازوت تبدیل می‌کند. این وضعیت در پالایشگاه‌های کرمانشاه، تبریز و بندرعباس نیز وخیم است. ذکر این نکته نیز لازم است که قیمت نفت خام بسیار بالاتر از قیر و مازوت است و اصولا فعالیت پالایشگاه‌های ایران صرف اقتصادی ندارد.
این در حالی است که برای نمونه پالایشگاه‌های مدرن امارات تنها ۵ درصد نفت دریافتی را تبدیل به قیر و مازوت می‌کند و بقیه به محصولات با ارزش افزوده مانند بنزین و گازوئیل تبدیل می‌شود.
گزارش وزارت نفت نیز نشان می‌دهد که تنها ۳۰ درصد بنزین تولیدی کشور استاندارد یورو ۴ و تا حدودی یورو ۵ را دارد و بقیه بنزین تولیدی غیراستاندارد است.
همچنین در ۱۰ ماه ابتدایی سال روزانه ۴ میلیون لیتر افزودنی‌های غیراستاندارد مانند محصولات پتروشیمی، مواد آروماتیک و “ام‌تی‌بی‌ای” به بنزین پالایشگاه‌ها افزوده شده و با این همه باز هم روزانه حدود ۳ میلیون لیتر کسری بنزین در کشور وجود داشته است.
واردات بنزین یا افزایش قیمت؟
مقامات ایران اگرچه موضوع افزایش قیمت بنزین را تکذیب می‌کنند، اما با توجه به سقوط پیاپی ارزش ریال، هر سال به اختلاف قیمت بنزین داخل و خارج از کشور افزوده می‌شود و زمزمه‌ها درباره افزایش قیمت بنزین آزاد به ۷ هزار تومان شنیده می‌شود، اما حتی اگر قیمت بنزین آزاد از سطح ۳۰۰۰ تومان کنونی به ۷۰۰۰ تومان نیز افزایش یابد، باز هم معادل یک پنجم قیمت‌های جهانی بنزین است.
از سوی دیگر افزایش قیمت بنزین هرگز منجر به کاهش مصرف آن نمی‌شود و در یک دهه گذشته نیز هیچ مدرکی دال بر کاهش مصرف بنزین با افزایش قیمت آن دیده نشده است.
با توجه به اینکه نوسازی پالایشگاه‌های ایران نیز نیاز به تکنولوژی غربی دارد و با وجود تحریم‌ها غیرممکن است، تنها راه جبران کسری بنزین، واردات آن است.
ایران برای آخرین بار در سال ۱۳۹۶ روزانه بیش از ۵ میلیون لیتر واردات بنزین داشت که از سال ۱۳۹۷ متوقف شد.
مازوت‌سوزی‌های گسترده
بخشی از گزارش وزارت نفت جمهوری اسلامی نیز نشان می‌دهد در دی‌ماه سال گذشته روزانه بیش از ۴۲ میلیون لیتر مازوت در کشور مصرف شده که ۱۲ درصد بیشتر از ماه مشابه سال ۱۴۰۰ است. مصرف گازوئیل کشور نیز در همین ماه به بالای ۱۲۷ میلیون لیتر رسیده که آن هم رشدی ۹ درصدی داشته است.
علت اوج‌گیری مصرف این سوخت‌های آلاینده، کسری گاز کشور در زمستان سال گذشته است که حتی بیشتر از زمستان ۱۴۰۰ بود و به ۳۰۰ میلیون متر مکعب در روز رسید.
ایران در مجموع طی ۱۰ ماه ابتدایی سال گذشته روزانه به‌طور متوسط ۱۳۵ میلیون لیتر مازوت و گازوئیل مصرف کرده است. چنین حجم عظیمی از مصرف سوخت‌های آلاینده در نیروگاه‌های برقی و صنایع باعث شده است که تقریبا تمام کلانشهرهای ایران در سال گذشته تنها چند روز هوای پاک را تجربه کنند.
با توجه به آغاز افت فشار میدان گازی پارس جنوبی که ۷۰ درصد گاز ایران را تامین می‌کند، انتظار می‌رود در سال جاری کسری گاز کشور باز هم فزونی یابد و مصرف مازوت و گازوئیل و کسری بنزین جهش داشته باشد.
ایران از لحاظ انتشار دی‌اکسید کربن و دیگر گازهای گلخانه‌ای که مهم‌ترین عامل گرمایش زمین است، مقام هفتم جهان را دارد و اخیرا مجله علمی “لنست” نتیجه پژوهشی را منتشر کرد که نشان می‌دهد شمار فوتی‌های سالانه از گرمازدگی در ایران، بعد از مصر، بالاترین رقم در خاورمیانه و آفریقای شمالی است و به ۱۱ نفر به ازای هر صد هزار نفر می‌رسد، اما تا چهار دهه آینده این رقم به ۴۲۳ نفر خواهد رسید که بالاترین رقم در منطقه خواهد بود.
