تالاب 450 هکتاری «هشیلان»، منحصر به فردترین تالاب غرب ایران و یکی از زیباترین مناظر طبیعی استان کرمانشاه، برای سومین‌بار نفسش از حفر چاه‌های غیرمجاز و برداشت‌های بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی به شماره افتاده و کاملاً خشک شده است!
معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی محیط زیست استان کرمانشاه می‌گوید: اگر کشت‌های آب‌بر متوقف نشود و همزمان چاه‌های غیرمجاز، مدیریت و مسدود حقابه‌های زیست‌محیطی نیز رعایت نشود، تالاب برای همیشه خشک شده و به کانون مهمی از ریزگردها در 30 کیلومتری کلانشهر کرمانشاه تبدیل می‌شود.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه ایران، «فرشاد فتاحی»، مهم‌ترین دلیل خشکیدگی تالاب هشیلان، سراب نیلوفر و رودخانه‌های استان کرمانشاه را برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی و انحراف مسیر رودخانه‌ها برای کشت‌های آب‌بر دانسته و می‌گوید: طی سالهای گذشته، میزان بارندگی از متوسط سالانه ۴۸۵ میلی‌متر، تقلیل یافته و به حدود ۲۹۰ میلی‌متر در سال‌جاری رسیده است.
البته پدیده خشکسالی و تغییر اقلیم به تنهایی، منجر به خشک شدن کامل تالاب نشده است بلکه مصرف بی‌رویه و بی‌ضابطه آب در بخش کشاورزی، این تالاب ارزشمند را به طور کامل خشک کرد. با توجه به اینکه بیش از ۱۵ سال است که اغلب استان‌های کشور از جمله استان کرمانشاه وارد دوره خشکسالی شده‌اند، لازم است میزان برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی، استقرار صنایع، الگوهای کشت در کشاورزی و… مطابق و هماهنگ با مدل‌های آمایش سرزمین تغییر کند و اصلاح شود. یعنی الگوهای توسعه، باید با میزان آب موجود در استان و کشور تناسب داشته باشد تا بتوان از ورشکستگی آبی ممانعت کرد.
ضرورت تغییر الگوی کشت
به گفته فتاحی، اگرچه تالاب هشیلان پیشتر خشکیدگی را در سالهای ۸۷ و ۹۴ تجربه کرده و حتی سالیان گذشته نیز دچار آتش‌سوزی شده بود، اما امسال خیلی زودتر و با شدت بیشتری نفسش به شماره افتاد و به‌صورت کامل خشک شد. ما باید به این باور برسیم که در دوره خشکسالی طولانی قرار داریم و باید الگوهای کاشت خود را تغییر دهیم. اما شاهدیم که شماری از کشاورزان، کاشت محصولات آب بر مانند ذرت علوفه‌ای را توسعه داده، از هر هکتار آن حداقل 300 میلیون تومان سود نصیبشان می‌شود.
اگرچه کاشت محصولات زراعی و باغی توسط بسیاری از کشاورزان برای تأمین معیشتشان انجام می‌شود، اما در این میان برخی دیگر نیز بدون توجه به کمبود شدید آب، کشت دوم و حتی سوم را نیز انجام می‌دهند. حتی به‌دلیل کمبود آب در دیگر استان‌های کشور، برخی از زارعان از استان‌هایی مانند همدان، اصفهان و خراسان وارد استان کرمانشاه شده، پس از اجاره زمین، محصولات با نیاز آبی زیاد می‌کارند. متأسفانه آب‌های زیرزمینی در استان به شکل بی‌رویه برداشت شده، همزمان با حفر چاه‌های غیرمجاز، آب رودخانه‌ها نیز برای مصارف کشاورزی از مسیر اصلی رودخانه منحرف می‌شود.
7 هزار حلقه چاه غیرمجاز!
این مقام مسئول ادامه می‌دهد: باید در نظر داشت که هیچ رودخانه‌ای به تالاب هشیلان نمی‌ریزد و آب آن تنها از طریق ۲ سراب «سبز علی» و «من می» تأمین می‌شود. حال تصور کنید با حفر چاه‌های غیرمجاز، چه میزان از آب‌های زیرزمینی اطراف تالاب برداشت می‌شود؛ به گونه‌ای که آب سراب‌ها کاهش یافته و دیگر نمی‌توانند دبی مورد نیاز برای تالاب را تأمین کنند.
از دیگر سو، حقابه‌ای از سد «گاوشان» نیز برای تالاب درنظر گرفته نشده است؛ چون آب این سد، تنها برای تغذیه آب استان کردستان و آب شرب شهر کرمانشاه کفایت می‌کند و حقابه زیست محیطی برای تالاب ندارد. حتی اگر حقابه زیست محیطی مذکور نیز تخصیص یابد، در طول مسیر توسط کشاورزان و زارعان مصرف شده و به تالاب هشیلان نخواهد رسید.
او می‌افزاید: براساس آمارهای ارائه شده توسط مراجع ذیربط، بیش از ۷ هزار حلقه چاه غیرمجاز در استان، نفس تالاب‌ها و رودخانه‌های این استان را تنگ‌تر از همیشه کرده است. به هرحال لازم است چاه‌های غیرمجاز، مسدود و پلمب شوند. در برخی موارد هم، صاحبان چاه‌های مجاز اقدام به فروش آب به دیگر زارعان می‌کنند که باید با این پدیده نیز از طریق نصب کنتورهای هوشمند مقابله شود. در حقیقت مناسب‌ترین راه برای احیای تالاب هشیلان، مدیریت منابع آب زیرزمینی و چاه‌های اطراف آنها است؛ چنانچه این کار انجام شود آب سریعتر به تالاب برخواهد گشت و تالاب باردیگر سرزنده خواهد شد.
تغییر الگوی کشت
«فرشاد فتاحی» انحراف مسیر آب از رودخانه‌ها را نیز یکی دیگر از عوامل مهم خشکیدگی رودخانه‌های این استان معرفی کرده و می‌گوید: رودخانه «دینور آب» پس از الحاق به رودخانه گاماسیاب و سیمره، به حوضه آبریز کرخه می‌ریزد؛ اما در حال حاضر، علاوه‌بر خشکیدگی رودخانه بزرگ گاماسیاب، در دینورآب به اندازه‌ای انحراف آب برای کشت‌های آب بر انجام شده است که در تابستان سال‌جاری مسیر این رودخانه به چاله‌های آبی کوچک تبدیل شده و هزاران قطعه از آبزیان و ماهی‌ها به‌دلیل کمبود اکسیژن محلول در آب از بین رفتند.
هم اکنون پیشنهاد تغییر و تنظیم الگوی کشت مطابق با تغییرات اقلیم و الگوهای آمایش سرزمین ارائه شده که لازم است قوانین مدون درخصوص نحوه اجرای الگوی کشت در دوران خشکسالی و کمبود آب، توسط وزارت جهاد کشاورزی و مجلس تدوین و ابلاغ شود. باید توجه داشت که صرفاً با توصیه الگوی کاشت به زارعان، امکان اجرای صحیح آن نیز وجود ندارد.
توسعه فرهنگ محیط زیستی
به گفته این مقام مسئول، با وجود خشکیدگی کامل تالاب هشیلان، با پیگیری‌های مؤثر و قاطع شورای پیشگیری از وقوع جرم در دادگستری استان کرمانشاه مقرر شد که آب‌رسانی به تالاب از طریق تانکرهای آب‌رسانی با کمک ارتش، مرزبانی و… انجام شود. تاکنون نیز ۱۹ تانکر آب به تالاب منتقل شده است تا زیستمندان حاشیه تالاب از بین نروند؛ تا زمانی که بارندگی آغاز شود و تالاب به حالت نرمال خود بازگردد. باید این نکته را هم درنظر داشته باشیم که با خشکیدگی تالاب، تعادل هیدرولوژیک آب و اکوسیستم تالاب از بین خواهد رفت و صرفاً با ریختن آب به داخل تالاب، نمی‌توان زیست بوم تالاب را نجات داد.
معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی محیط زیست استان کرمانشاه به توسعه فرهنگ محیط زیستی و آماده‌سازی بسترهای لازم در استان اشاره کرده و بار دیگر با تأکید می‌گوید: برای نجات تالاب هشیلان و دیگر رودخانه‌های استان کرمانشاه باید کشت‌های آب‌بر متوقف شود و همزمان با مدیریت چاه‌های غیرمجاز، حقابه‌های زیست‌محیطی نیز رعایت شود؛ زیرا اگر تالاب هشیلان خشک شود و حقابه آن نیز تأمین نگردد، به کانون مهمی از ریزگردها در 30 کیلومتری کلانشهر کرمانشاه تبدیل خواهد شد.
