دستگیری غلامرضا قاسمیان در جریان سفر حج به عربستان سعودی، موجی از واکنش‌های سیاسی، دیپلماتیک و رسانه‌ای را به‌دنبال داشته است. بسیاری از تحلیل‌گران و مقامات، این رویداد را حاصل اقدامات تحریک‌آمیز چهره‌های تندرو می‌دانند.علیرضا عنایتی، سفیر جمهوری اسلامی در ریاض، ضمن تشکر از میزبانی عربستان از حجاج ایرانی، تأکید کرد که زائران ایرانی به قوانین کشور میزبان احترام می‌گذارند و هیچ سخن یا رفتار توهین‌آمیزی مورد پذیرش نیست.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

اصغر جهانگیر، سخنگوی قوه قضاییه نیز با بیان اینکه اظهارات قاسمیان مورد تأیید این نهاد نیست، تصریح کرد: «مواضع اتخاذشده توسط این فرد، شخصی است و نه دیدگاه دستگاه قضا.» با این حال، وی تأکید کرد که جمهوری اسلامی وظیفه خود می‌داند از حقوق اتباع ایرانی در هر کشوری دفاع کند و خواستار آزادی قاسمیان شد.

نقش قاسمیان در بحران‌های گذشته روابط ایران و عربستان

دستگیری قاسمیانپس از انتشار ویدئویی از او در مدینه صورت گرفت که در آن، با اظهاراتی توهین‌آمیز علیه عربستان، این کشور را با “مراکز فساد” مقایسه کرده و گفته بود: «قبله به‌زودی از دست کاسبان و غاصبان آن بیرون می‌آید.»

اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه‌ وله

بر اساس گزارش‌های مستند، قاسمیان در وقایع حمله به سفارت عربستان در تهران (دی ۱۳۹۴) و پیش از آن سفارت بریتانیا (آذر ۱۳۹۰) نیز نقش تحریک‌کننده داشته است. جواد موگویی، مستندساز اصولگرا، پیشتر در دی‌ماه ۱۴۰۲ با انتشار جزئیاتی، مدعی شده بود که قاسمیان در هر دو رویداد، از عوامل تحریک و سازماندهی حملات بوده است؛ ادعایی که قاسمیان هرگز تکذیب نکرد.

هشدار نمایندگان مجلس: منافع ملی بازیچه رفتارهای غیرمسئولانه نشود

محمدمهدی شهریاری، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس، در واکنشی تند گفت: «عده‌ای خود را بیمه‌شده همه‌چیز می‌دانند و با اظهارنظرهای بی‌پایه، هزینه‌های سنگینی بر ملت تحمیل می‌کنند. تحریک کشوری که با آن به‌تازگی رابطه سیاسی برقرار کرده‌ایم، برخلاف منافع ملی است و حتی می‌تواند نشانه نفوذ بیگانه باشد.»

او همچنین به تناقض‌های رفتاری این جریان اشاره کرد و گفت: «همین‌ها که سال‌ها علیه عربستان تیترهای جنگ‌طلبانه می‌نوشتند، بعد از احیای رابطه با ریاض، جشن گرفته بودند. حالا اما دوباره زمینه‌ساز تنش و هزینه‌تراشی برای دیپلماسی کشور شده‌اند.»

یادآوری سابقه جریان نزدیک به قالیباف در تخریب روابط خارجی

علیرضا قاسمیان، از چهره‌های نزدیک به محمدباقر قالیباف، پیش از این ریاست کتابخانه مجلس را بر عهده داشت و اظهارات جنجالی‌اش درباره “فتح قبله پس از جنگ با حجاز” در سال گذشته، واکنش‌های بسیاری برانگیخت.

برخی روزنامه‌نگاران و فعالان سیاسی، قاسمیان را بخشی از جریانی می‌دانند که با رفتارهای تند و بی‌محابا، ضربات جدی به روابط دیپلماتیک ایران وارد کرده‌اند. احسان بداغی، خبرنگار حوزه سیاست، نوشته است: «ظاهراً قرار نیست جریان سیاسی متبوع آقای قاسمیان دست از سر منافع کشور بردارند.»

دستگاه دیپلماسی ایران در چالش مضاعف

اکنون وزارت امور خارجه ایران که وظیفه دفاع از حقوق اتباع را بر عهده دارد، ناچار است برای آزادی شخصی تلاش کند که با اظهاراتش به یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دیپلماتیک کشور، یعنی احیای رابطه با عربستان، لطمه زده است.

گزارش‌ها حاکی از آن است که عربستان در قبال اظهارات توهین‌آمیز علیه اماکن مقدس و حاکمیت خود، حساسیت ویژه‌ای دارد و همین امر روند آزادی قاسمیان را پیچیده‌تر کرده است.

ماجرای دستگیری

غلامرضا قاسمیان، روحانی تندروی ایرانی و داور برنامه “محفل” در تلویزیون دولتی جمهوری اسلامی، در عربستان سعودی به دنبال انتشار یک ویدئوی کوتاه بازداشت شد.

او در این ویدئو، مقام‌های سعودی را “غاصبان قبله” نامیده و می‌گوید: «دیگر لازم نیست برای قمارخانه، مراکز فحشا و کنسرت رکیک به آنتالیا برید، می‌توانید به جایش بروید مکه و مدینه. اینجا به تنظیمات کارخانه بنی امیه بازگشته. فریب رفت و آمدهای دیپلماتیک را نخورید سختگیری‌ها اینجا وحشتناک است به حدی که حتی به زائران اجازه اینکه معارف حج را بفهمند، نمی‌دهند.»

متهم حمله تروریستی احتمالی زولینگن در برابر دادگاه به ارتکاب جرم اعتراف کرد. او گفت نه کافران، بلکه افراد بی‌گناه را کشته است. در جریان این حمله سه نفر کشته شده بودند. متهم مردی سوری است که قرار بوده از آلمان اخراج شود.در جریان دادگاه کیفری مربوط به حمله تروریستی احتمالی با انگیزه اسلام‌گرایانه در شهر زولینگن آلمان که منجر به کشته شدن سه نفر شد، متهم به ارتکاب این عمل اعتراف کرد.

در بیانیه‌ای که وکلای متهم امروز سه‌شنبه ۲۷ ماه مه (۶ خرداد) در دادگاه قرائت کردند، این مرد به حمله با چاقو اعتراف کرده و گفته است: «من گناه بزرگی مرتکب شده‌ام. آماده‌ام که حکم دادگاه را بپذیرم.» او گفته است که نه کافران، بلکه افراد بی‌گناه را کشته است.

متهم مردی سوری به نام عیسی ح. است که روز ۲۳ اوت ۲۰۲۴ در جشن ۶۵۰ سالگی شهر زولینگن در ایالت نوردراین-وستفالن آلمان سه نفر از بازدیدکنندگان را با چاقو کشته و تلاش کرده است ده نفر دیگر را نیز به قتل برساند.

حمله‌ای با انگیزه‌های اسلام‌گرایانه

متهم باید در دادگاه عالی ایالتی در شهر دوسلدورف، در رابطه با اتهام سه فقره قتل، ده فقره اقدام به قتل و نیز عضویت در گروه تروریستی داعش پاسخگو باشد.

اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه‌ وله

قربانیان شامل دو مرد و یک زن بودند. هشت نفر دیگر زخمی شدند. دو نفر نیز از حمله جان سالم به در بردند و فقط لباس‌شان آسیب دید. دادستانی فدرال این حملات را نیز تلاش برای قتل محسوب کرده است. دوازده نفر از مجروحان و بستگان قربانیان به عنوان شاکی خصوصی در دادگاه حضور دارند.

دادستانی فدرال معتقد است حمله زولینگن توسط این مرد که به عنوان پناهجو وارد آلمان شده بوده، با انگیزه اسلام‌گرایانه انجام شده است. تلاش برای اخراج او از آلمان پیش‌تر با شکست مواجه شده بود.

پیش از این حمله، متهم ظاهرا با گروه تروریستی داعش بیعت کرده بود. یک روز پس از حمله، داعش مسئولیت آن را بر عهده گرفت.

این نخستین پذیرش مسئولیت از سوی داعش از زمان حمله به بازار کریسمس برلین در سال ۲۰۱۶ بود. متهم یک روز پس از حمله بازداشت شد و از آن زمان در بازداشت موقت به سر می‌برد.

پیامدهای گسترده

این حمله باعث شکل‌گیری بحث‌های گسترده‌ای در آلمان بر سر اخراج مهاجران شد. کمیته‌ای تحقیق در پارلمان ایالتی دوسلدورف اکنون در حال بررسی این مسئله است که چرا اخراج او ناکام ماند.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

این شهروند سوری، بر اساس قوانین پناهندگی اتحادیه اروپا، باید در سال ۲۰۲۳ به نخستین کشور پذیرنده خود، یعنی بلغارستان، بازگردانده می‌شد. اما هنگامی که مأموران برای بازگرداندن او به محل اقامت پناهجویان مراجعه کردند، او را نیافتند.

تلاش دیگری برای بازگرداندن او صورت نگرفت. مهلت قانونی سپری شد و در نتیجه، او موفق به دریافت حق حمایت جانبی پناهندگی در آلمان شد.

فردی که پیشتر در زندان بدنام الخطیب سوریه کار می‌کرده و در شکنجه‌های بی‌رحمانه نقش داشته، در آلمان بازداشت شده است. دستگیری او از معدود مواردی است که تاکنون در آلمان به‌دلیل اتهام شکنجه دولتی در سوریه صورت گرفته است.پیش از ظهر روز سه‌شنبه شش خرداد (۲۷ مه) مأموران پلیس آلمان در شهر پیرمازنز واقع در ایالت راینلاند-فالتز یک مرد ۴۷ ساله سوری را دستگیر کردند که در کشور خود به‌عنوان نگهبان در زندان مخوف و بدنام “الخطیب” کار می‌کرده است.

گفته می‌شود فهد ا. حدود یک سال در شکنجه‌ دولتی سوریه نقش داشته است. دادستان فدرال آلمان او را به جنایت علیه بشریت متهم کرده است.

مشارکت در شکنجه‌ی سیستماتیک

بر اساس تحقیقات، فهد ا. بین آوریل ۲۰۱۱ تا میانه‌ی سال ۲۰۱۲ در بیش از ۱۰۰ بازجویی در زندان الخطیب شرکت داشته است. زندانیان در این مرکز که زیرمجموعه سازمان اطلاعات عمومی سوریه بوده است، سال‌ها شکنجه می‌شدند. روش‌های رایج در بازجویی‌های این زندان شامل شوک الکتریکی و ضرب‌وشتم با وسایلی مانند کابل بوده است.

اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه‌ وله

دادستانی آلمان معتقد است که فهد ا. زندانیان را به محل بازجویی منتقل می‌کرده، گاه در بازجویی‌ها حاضر بوده و در آنها مشارکت داشته است.

همچنین گفته می‌شود که این شهروند سوریه وظیفه‌ دیگری نیز داشته است. بر اساس تحقیقات دادستانی کارلسروهه، او مأمور آزار زندانیان در طول شب بوده است. او با روش‌هایی از جمله پاشیدن آب سرد به صورت زندانیان مانع از خوابیدن آن‌ها می‌شده و همچنین آن‌ها را گاه از سقف آویزان یا وادار به قرار گرفتن در وضعیت‌های بدنی دردناک می‌کرده است.

بیشتر بخوانید:عضو شبه‌نظامی گروه “شبیحه” سوریه به ۱۰ سال زندان محکوم شد

شرایط نگهداری در زندان الخطیب چنان غیرانسانی بوده که موجب مرگ مکرر افراد می‌شده است. به همین دلیل، دادستان فهد ا. را همچنین به قتل در دست‌کم ۷۰ مورد متهم کرده است.

بیشتر بخوانید:محکومیت شهروند سوری متهم به شکنجه حکومتی قطعی شد

چهارمین بازداشت به اتهام شکنجه‌ی دولتی در سوریه

فجایع رخ‌داده در زندان الخطیب پیش‌تر نیز موضوع نخستین دادگاه‌های بین‌المللی درباره‌شکنجه‌دولتی سوریه بوده‌اند. این محاکمات در دادگاه عالی منطقه‌ای شهر کوبلنز برگزار شدند. در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲، دو نفر از کارکنان سابق سازمان اطلاعات سوریه در آنجا به چندین سال زندان محکوم شدند. یکی از آن‌ها، انور ر.، حتی به حبس ابد محکوم شد.

بیشتر بخوانید:خبرگاه؛ تایید حبس ابد افسراطلاعاتی سوریه در دیوان عالی آلمان

در جریان همان دادگاه، نام فهد ا. نیز چندین بار مطرح شد. انور ر. که به زندان ابد محکوم شد، عملاً رئیس فهد ا. در آن زمان محسوب می‌شد. با این حال، در آن زمان امکان بازداشت فهد ا. وجود نداشت، چون او هنوز در آلمان نبود. به گفته مقامات این مرد در سال ۲۰۲۳ وارد آلمان شده است.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

در حال حاضر، پرونده‌ی کیفری دیگری نیز در دادگاه عالی منطقه‌ای فرانکفورت علیه پزشک نظامی پیشین، علاء م. در جریان است. در گذشته و حال، پرونده‌هایی علیه شبه‌نظامیان سوری در جریان بوده‌اند، با این حال، بازداشت فهد ا. در آلمان سومین موردی است که مستقیماً به شکنجه‌ی دولتی سوریه مربوط می‌شود.

به نوشته رویترز منابع آگاه فاش کردند که مقام‌های ارشد سوری و اسرائیلی طی هفته‌های اخیر چندین دور مذاکره حضوری در نزدیکی مرز مشترک داشته‌اند. هدف اصلی این مذاکرات کاهش تنش‌ها و جلوگیری از درگیری نظامی اعلام شده است.پنج منبع آگاه به خبرگزاری رویترز گفته‌اند که سوریه و اسرائیل در هفته‌های اخیر وارد مذاکرات مستقیم شده‌اند و چند دور گفت‌وگو میان مقام‌های امنیتی دو طرف در مناطق مرزی، از جمله مناطقی تحت کنترل اسرائیل، انجام گرفته است.

اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه‌ وله

این گفت‌وگوها در ادامه تماس‌های غیرمستقیم از طریق میانجی‌گری امارات و برخی دیگر از بازیگران منطقه‌ای شکل گرفته‌اند و در حالی صورت می‌گیرند که ایالات متحده خواهان نزدیکی حکومت جدید سوریه با اسرائیل شده است.

مقام‌های امنیتی در خط مقدم گفت‌وگوها

به گفته منابع، از جانب سوریه، احمد الدولتی – فرماندار استان قنیطره و مسئول امنیت استان سویدا – رهبری مذاکرات را بر عهده دارد. از سوی اسرائیل، نام مقام‌های شرکت‌کننده مشخص نشده، اما منابع آگاه تأیید کرده‌اند که مذاکرات در سطح امنیتی در حال انجام است.

در پی سرنگونی حکومت بشار اسد در دسامبر گذشته توسط نیروهای اسلام‌گرای تحریرالشام، اسرائیل نیز بخش‌های بیشتری از بلندی‌های جولان را در اختیار گرفت و عملیات هوایی گسترده‌ای علیه زیرساخت‌های نظامی سوریه انجام داد. با این حال، در هفته‌های اخیر شدت حملات کاهش یافته و گفت‌وگوها به‌صورت علنی‌تر دنبال شده‌اند.

از آرام‌سازی مرز تا درک سیاسی احتمالی

هدف اولیه مذاکرات جلوگیری از درگیری و کاهش نفوذ اسرائیل در روستاهای مرزی سوریه عنوان شده است. دو منبع غربی به رویترز گفتند که این گفت‌وگوها در حال حاضر «درباره صلح به‌معنای عدم جنگ است، نه عادی‌سازی روابط».

در همین حال، احمد شرع، رئیس دولت انتقالی سوریه، نیز اخیراً در دیدار با دونالد ترامپ در ریاض، حمایت خود از بازگشت به توافق آتش‌بس ۱۹۷۴ و ایجاد منطقه حائل با نظارت سازمان ملل را اعلام کرده است.

نشانه‌هایی از حسن نیت دمشق

رهبری جدید دمشق در هفته‌های اخیر تلاش کرده تا تصویری معتدل از خود به نمایش بگذارد؛ از جمله با بازداشت دو عضو ارشد جهاد اسلامی فلسطین، دیدار با نمایندگان جامعه یهودی و همچنین تحویل اشیای باقی‌مانده از جاسوس اسرائیلی مشهور، الی کوهن.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

در نامه‌ای رسمی که ماه گذشته توسط وزارت خارجه سوریه به وزارت خارجه آمریکا ارسال شد و رویترز آن را مشاهده کرده، دمشق تأکید کرده: «نخواهیم گذاشت سوریه به منبع تهدیدی برای هیچ‌کس، از جمله اسرائیل، تبدیل شود.»

به گفته یک منبع اطلاعاتی منطقه‌ای، ورود ترامپ به این پرونده تغییری اساسی در سیاست واشنگتن ایجاد کرده و تل‌آویو را وادار به بازبینی استراتژی‌اش در قبال سوریه پس از اسد کرده است.