اکران تازه‌ترین فیلم شیرین نشاط، هنرمند و فیلمساز ایرانی-آمریکایی، در آلمان با اعتراضات سراسری ایران و کشتار جوانان زادگاهش هم‌زمان شده، اما او تاکید می‌کند که آینده ایران برایش از همه چیز مهم‌تر است.
نشاط با فروتنی میگوید، این پنج سالی که برای ساختن فیلم “سرزمین رویاها” وقت گذاشته و زحمت کشیده در برابر آنچه که جوانان وطنش انجام می‌دهند، “قابل عرض نیست”. شیوه بیان او به گونه‌ای است که مخاطب به‌سرعت متوجه می‌شود، او قصد تواضع مصنوعی ویژه برخی هنرمندان سنتی را ندارد و از صمیم قلب به آنچه که میگوید اعتقاد دارد.
البته باید گفت که نشاط در سطح بین‌المللی به حدی مورد توجه قرار گرفته که برای جذب توجه عمومی، نیاز چندانی به یک فیلم ندارد. شاید به همین دلیل هنگام نخستین اکران “سرزمین رویاها” در برلین، از همان آغاز حمایت از معترضان ایران را به موضوع اصلی آن شب بدل کرد و نه فیلمش را: بر سوئیت‌شیرت سفیدی که پوشیده، با خط سیاه سه واژه “زن، زندگی، آزادی” نمایان است و توجه تماشاچیان را بی‌وقفه به یکی از شعارهای محوری خیزش اخیر زنان و مردان جوان ایرانی جلب می‌کند.
هنرمند ایرانی‌تبار ضمن صحبت در باره شجاعت زنان ایرانی در مقابل یک حکومت دینی تمامیت‌خواه و بی‌رحم تاکید می‌کند که زنان جهان باید به وضوح همبستگی خود را با یکدیگر نشان دهند. او تصریح می‌کند که زنان و مردان غیرایرانی برای اعلام همبستگی خود با زنان ایرانی تنها به بریدن موی خود بسنده نکنند، بلکه گام‌های عملی علیه حکومت استبدادی و سرکوب زنان بردارند.
داستان فیلم
زنانی که شیرین نشاط در فیلم، ویدئو یا عکاسی به تصویر می‌کشد، معمولا انسان‌هایی با روحیه و اراده قوی هستند که از آنها سوءاستفاده شده یا می‌شود؛ هم از جانب مردان و هم توسط زنانی که در فرهنگ مردسالار ذوب شده‌اند و به قدرت رسیده‌اند.
در فیلم”زنان بدون مردان”، “خانم‌رئیس”های شهرنو با مردان هم‌دست هستند و در “سرزمین رویاها” زنی که “رابط” شخصیت اصلی داستان (سیمین) با اداره سرشماری است.
سیمین (شیلا وند) یک عکاس ایرانی‌الاصل است که برای اداره سرشماری ایالات متحده (Census) کار می‌کند. ماموریت او ضبط رویاهای شهروندان آمریکایی است. او خانه به خانه می‌رود و از ساکنان آنها می‌خواهد، رویایی را که برای آنها اهمیت داشته و در ذهنشان حک شده، برایش تعریف کنند.
این موضوع ذهن بیننده را ناخودآگاه به سمت کنترل دولتی و سانسور شهروندان می‌برد. رفتار اسرارآمیز و حالات شخصیت‌های اصلی داستان هم این شبهه را تقویت می‌کنند که فیلم نقدی است بر کنترل شهروندان، اما دو کارگردان فیلم، شیرین نشاط و شجاع آذری، در مسیر روایت داستان همواره به ما یادآوری می‌کنند که در یک دنیای تخیلی یا سورئال به‌سر می‌بریم.
سیمین سخنان مخاطبانش را ضبط می‌کند و در آخر هم از آنها عکس تکی می‌گیرد. او عکس‌ها را در منزل شخصی‌اش ظاهر می‌کند و سپس خودش را به شکل زنانی که مصاحبه کرده‌اند در می‌آورد و گفته‌های آنها را در مقابل آینه به زبان فارسی بازگو می‌کند.
هویت فردی و اجتماعی
در بیشتر آثار شیرین نشاط، چه عکس، ویدئو یا فیلم سینمایی، دو ویژگی برجسته به‌چشم می‌خورد: جنسیت و هویت. در زمینه هویت هم او بر دو نکته انگشت می‌گذارد: هویت فرد در زندگی شخصی و هویت اجتماعی او.
نشاط در این باره میگوید: «آنچه من در بسیاری از آثارم برجسته می‌کنم، هویت زن در جامعه مردسالار است؛ چیزی که خودم هم تجربه کرده‌ام. برای بعضی‌ها این موضوعی شخصی یا اجتماعی است، اما به نظر من، این یک پدیده سیاسی هم هست. من خودم را یک آدم سیاسی می‌دانم و اگر سیاسی نبودم به این موضوعات فکر نمی‌کردم و قطعا به هنر روی نمی‌آوردم. بعضی‌ها کارهای مرا غیرسیاسی می‌دانند و برخی معتقدند که بیش از حد سیاسی هستند. مهم‌ترین ویژگی هنر این است که هر بیننده‌ای برداشت خودش را دارد.»
در “سرزمین رویاها” هم سیمین که شخصیتی قوی دارد، همواره با مردان خودشیفته و فرهنگ مردسالار برخورد دارد. فیلم با یک رویای پدرمحور سیمین آغاز می‌شود و در ادامه هم، تقریبا تمام مدت او را یک یا دو مرد همراهی می‌کنند؛ یکی محافظ اوست (مت دیلون) و دیگری دل در گرو سیمین گذاشته (ویلیام مُسلی).
یک روز “رابط” سیمین در اداره سرشماری (آنا گان) برای او ماموریت ویژه‌ای در نظر می‌گیرد: ملاقات با مردانی ایرانی‌تبار که در خانه‌ای قلعه‌مانند خود را حبس کرده‌اند، رویای انقلاب در ایران را در سر می‌پرورانند، در اونیفورم‌های بی‌قواره به تمرینات ابتدایی نظامی می‌پردازند و با جهان خارج از قلعه هیچ‌گونه ارتباطی ندارند.
آنها هر کسی را نمی‌پذیرند، اما به روی سیمین در می‌گشایند و پیرمرد زهوار در رفته‌ای که به‌ظاهر رهبر آنان است (محمد ب. غفاری) به سیمین تکه کاغذی که بر آن جمله مرموزی نوشته شده میدهد و از او می‌خواهد که از آن رمزگشایی کند.
آنجا، در میان عکس‌هایی که به دیوار آویزانند و برای بیننده ایرانی قتل‌عام دگراندیشان در دهه ۱۳۶۰ ایران را تداعی می‌کنند، سیمین درمی‌یابد که پدر خودش هم وابسته به همین گروه بوده است.
شیرین نشاط در باره دلیل خلق این صحنه میگوید: «هنوز گروه‌هایی از ایرانیان وجود دارند که رویای رسیدن به قدرت در ایران از طریق برتری نظامی به حکومت ایران را دارند و من می‌خواستم که نشان دهم، اینها هم در جامعه آمریکا حضور دارند و حتی برخی هم توسط سیاستمداران آمریکایی حمایت می‌شوند.»
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
ایده اصلی فیلم از شیرین نشاط بوده، اما فیلمنامه با همکاری شجاع آذری و ژان کلود کریر نوشته شده است. کریر که به دلیل فیلمنامه‌های نامانوس و سورئالش شهرت یافته، بیش از آنکه به تراژیک بودن این موضوع اهمیت دهد، آن را با موافقت شجاع آذری به صورت تراژدی-کمدی درآورده و نشاط هم این ایده را پذیرفته است.
به سیمین ماموریت دیگری هم واگذار می‌شود: دیدار از یک فرقه مسیحی که مانند ایرانی‌های قعله‌نشین، اما به گونه دیگری، خود را ایزوله کرده‌اند و با آئین‌های ویژه خود روزگار می‌گذرانند. رهبر آنان هم مرد است.
نشاط در باره این صحنه میگوید: «این فیلم در واقع شش داستان کوتاه به هم پیوسته است و بخش‌هایی از جامعه امروز آمریکا را نشان میدهد: از خانواده‌های عادی تا هنرمندان و افرادی که در رویاهای کهنه سیر می‌کنند و خود را مرکز ثقل جهان می‌دانند. این گروه مسیحی هم بخشی از این جامعه است.»
فیلم آرام هنری در دنیای پرسرعت
“سرزمین رویاها” از آن دسته فیلم‌هاست که هر تهیه‌کننده‌ای به محض دریافت فیلمنامه، چروک به پیشنانی می‌اندازد. این گونه آثار سینمایی معمولا برای سرمایه‌گذاران سود چندانی ندارند و در بسیاری موارد خطر از دست‌رفتن کل سرمایه هم وجود دارد.
امیر حمز، تهیه‌کننده ایرانی‌تبار فیلم اما، به گفته خودش، حتی یک ساعت هم برای تصمیم‌گیری در این زمینه درنگ نکرده و در وهله نخست، همکاری با شیرین نشاط برایش اهمیت داشته است.
او میگوید: «راستش وقتی شیرین با من در این باره صحبت کرد، چکیده داستان را در یک صفحه نوشته بود. هم از داستان خوشم آمد و هم تصور این که مدتی در کنار این هنرمند برجسته باشم، برایم خیلی خوشایند بود. هر کس با شیرین کار کرده، مجذوب رفتار احترام‌آمیز و افتادگی او شده».
حمز یادآوری می‌کند که امروزه تامین بودجه فیلم‌های هنری بسیار سخت است و به همین دلیل آنها بخش قابل توجهی از نیاز مادی‌شان را با کمک شمار زیادی از هنردوستان و نزدیکانشان که انتظار سود نداشته‌اند، برطرف کرده‌اند.
فیلم سرزمین رویاها را شیرین نشاط و شجاع آذری، هنرمند ایرانی‌تبار، کارگردانی کرده‌اند. طبیعی است که بیینده با این انتظار به سینما می‌رود که نظاره‌گر تصویرهایی زیبا باشد. نشاط و آذری این انتظار را برآورده کرده‌اند.
سرزمین رویاها پر از جذابیت‌های آشکار و پنهان است و با درونمایه داستانی چندلایه‌ای و تصویرهای قوی، بیننده را از نظر احساسی به چالش می‌کشد.
در یک کلام، این فیلم به ذائقه طرفداران فیلم‌های اکشن یا به قولی، سینمای هالیوودی خوش نمی‌‌آید و برای افرادی جذاب و چشم‌نواز است که به دوربین ثابت (قاسم ابراهیمیان) و میزانسن هنری صحنه‌ها و پلان‌های نسبتا طولانی و بعضا اسرارآمیز علاقه دارند.
“سرزمین رویاها” از روز سوم نوامبر در سینماهای آلمان اکران می‌شود. اطلاعات بیشتر را می‌توانید در وبسایت www.wfilm.de بیابید.
