بر اساس آمارها نرخ زاد و ولد در ایران در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال قبلتر بیش از ۷ درصد کاهش داشته است. نرخ باروری به زیر دو درصد رسیده و این در حالی است که بر اساس نتایج یک تحقیق ۷۷ درصد زوج‌ها تمایلی به فرزندآوری ندارند.از سال ۱۳۹۳ که علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی سیاست‌های جمعیتی را ابلاغ کرد، دغدغه اصلی مسئولان مربوطه افزایش زاد و ولد بوده است. این خواسته اما نه به طور اصولی بلکه تنها با سیاست‌های سلبی و دستوری اجرا شده است، از جمله ممنوعیت کامل سقط جنین جز در موارد ضروری پزشکی، جلوگیری از دسترسی به وسایل پیشگیری از بارداری و لغو غربالگری پیش از بارداری.
همه اینها اما ظاهرا نتیجه معکوس داشته است. معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی در گفت و گویی تفصیلی با خبرگزاری دانشجویان ایران، ایسنا آخرین آمار و اطلاعات جمعیتی را نگران کننده دانسته است.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
از جمله تعداد موالید در سال ۱۴۰۳، ۷.۴ درصد نسبت به سال ۱۴۰۲ کاهش داشته است هرچند به گفته دکتر مهرزاد ناصری “به واسطه اقدامات انجام شده در حوزه جوانی جمعیت، از سرعت این شیب کاهشی، کاسته شده است”.
این کارشناس همچنین به “نرخ جایگزینی” یا همان نرخ باروری اشاره کرده که در حقیقت رقم متوسط برای فرزندآوری هر زن است و میزانی است که “لازم است تا جمعیت یک جامعه در یک دوره زمانی ثابت بماند و جایگزین نسل قبلی شود”. این نرخ برای ایران بالاتر از ۲.۱ تعریف شده در حالی که در حال حاضر از ۱.۵ نیز کمتر شده و به گفته معاون اجرایی رییس جمهور به ۱.۴۴ رسیده است.
معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی همچنین می‌گوید در حال حاضر بیش از ۱۰ میلیون جوان مجرد در سن ازدواج در ایران وجود دارند. او البته جزییات بیشتری در این باره که دقیقا چه سنی سن ازدواج تعریف می‌شود نداده و تنها گفته سن ازدواج در ایران به حدود ۳۰ تا ۳۵ سال رسیده است.
پنجره باز جمعیتی، رو به بسته شدن
موضوع دیگری که معاونت دانشگاه علوم پزشکی در گفت و گو با ایسنا مطرح کرده “پنجره باز جمعیتی” است. خانم ناصری در توضیح این واژه می‌گوید: «منظور از پنجره باز جمعیتی این است که جمعیت افراد ۱۵ تا ۶۵ ساله که نیروی مولد به حساب می‌آیند، زیاد است و این افراد به تدریج در یک بازه زمانی وارد دوره سالمندی می‌شوند و اگر نتوانیم میزان زاد و ولد کشور را افزایش دهیم، تعداد جمعیت مولد کمترشده و در نتیجه پنجره جمعیتی تدریجا بسته‌می‌شود و میزان مرگ و میر در برخی استان‌ها نسبت به تعداد موالید بیشتر خواهد شد.»
بیشتر بخوانید: پیری سریع جمعیت ایران: بحران اقتصادی در پی کاهش نرخ تولد
این مسئله به نوعی از سوی دفتر جمعیت مرکز آمار ایران نیز تایید شده است. بر اساس نتایج بررسی‌های این نهاد، جمعیت ایران به سوی سالمندی پیش می‌رود. این گزارش می‌گوید: «در سال ۱۴۰۴ از هر ۱۰۰ نفر جمعیت ایران ۸ نفر در سنین ۶۵ سال و بیشتر هستند در حالی که در سال ۱۳۹۵ از هر ۱۰۰ نفر جمعیت کشور ۶ نفر در این سنین بودند.»
بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران، در سال جاری استان گیلان با سهم ۱۱.۶ درصد پیرترین استان کشور بوده است. پس از آن، استان مازندران با سهم ۱۰.۶ درصد و استان تهران با ۹.۱ درصد سالمندترین استان‌های کشور هستند. در مقابل استان‌های سیستان و بلوچستان با ۳.۳ درصد، هرمزگان با ۴.۹ درصد و بوشهر با ۵.۸ درصد جوان‌ترین استان‌های کشور هستند.
علاوه بر این پیش‌بینی می‌شود که جمعیت ایران تا سال ۱۴۲۸ به رشد خود ادامه داده و به حدود ۹۵ میلیون برسد اما از اوایل دهه ۱۴۳۰ به بعد شروع به کاهش کند.
جمعیت ایران، رو به سالمندی
معاون امور اجرایی ریاست جمهوری ایران نیز به مناسبت روز جمعیت آماری را در این باره اعلام کرده است. به گفته محمدجعفر قا‌ئم پناه، تعداد تولدها از یک میلیون در سال هم کمتر شده و در سال گذشته تنها ۹۷۹ هزار تولد در ایران روی داده که به گفته او “برای نخستین بار در تاریخ معاصر کشورمان رقم خورده و یک زنگ خطر جدی به حساب می‌آید.”
این مقام مسئول با اشاره به اینکه در حال حاضر ۱۰.۴ درصد از جمعیت ایران را سالمندان تشکیل می‌دهند، گفته این رقم در ۲۵ سال آینده به ۲۶.۵ درصد می‌رسد.
بیشتر بخوانید: جوانی جمعیت؛ قانونی برای تشویق زنان به سقط جنین غیرقانونی
معاون رییس جمهوری توقف غربالگری‌های پیش از بارداری را نادرست دانسته و می‌گوید: «برخی با هدف افزایش فرزندآوری در سال‌های اخیر به دنبال محدودیت یا ممنوعیت غربالگری جنین بودند. این رویکرد به طور کامل با اصول علمی، پزشکی و حقوق بنیادین خانواده‌ها مغایرت دارد. سیاست‌های از این دست نه تنها به افزایش جمعیت کمک نمی‌کند که با تحمیل هزینه‌ها به خانواده‌ها، اثر معکوس دارد.»
او روش‌هایی مانند غربالگری را تضمینی برای سلامت خانواده و مشوق فرزندآوری دانسته است.
یکی از اقدامات دولت ابراهیم رییسی توقف صدور مجوز تولید و واردات کیت‌های غربالگری جنین بود. صابر جباری فاروجی، سرپرست وقت اداره جوانی جمعیت وزارت بهداشت در اردیبهشت ۱۴۰۱ گفته بود: «به نظر می‌رسد مافیای غربالگری در ایران که سالانه بیش از ۱۰۰۰ میلیارد تومان سود به جیب می‌زنند، قصد دارند با روش‌های مذبوحانه همچنان به اسقاط جنین‌های بی‌گناه در ایران آن هم به بهانه علم سلامت باروری و کاهش تولد معلولان همچنان ادامه دهند و چون قانون جوانی جمعیت را سد راه خود می‌بینند ناجوانمردانه بدان حمله می‌کنند.»
طبق ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده و جوانی جمعیت، غربالگری اجباری زنان باردار که به وسیله آن می‌توان از تولد کودکان مبتلا به سندروم داون و دیگر نقص‌های ژنتیکی جلوگیری کرد، ممنوع است و مادران باردار در صورت تمایل باید آن را شخصا و با تعرفه آزاد انجام دهند.
“۷۷ درصد زوجین تمایلی به فرزندآوری ندارند”
دبیر ستاد ملی جمعیت در همایش روز جمعیت در دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت “۷۷درصد زوجین تمایلی به فرزندآوری ندارند”.
مرضیه وحید دستجردی با اشاره به پیمایش ملی “تمایلات ایرانیان به فرزندآوری” که اخیرا انجام شده، گفت: «در این پیمایش، میزان تمایل زنان و مردان متأهل در سنین باروری (۲۰ تا ۵۰ سال) به فرزندآوری پرسیده شد و ۷۷.۷ درصد از پاسخ‌گویان گفته‌اند تمایل ی به فرزندآوری ندارند.»
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
به گفته او کسانی که تمایل به فرزندآوری ندارند دلیل خود را “نگرانی از آینده فرزندان جدید” عنوان کرده‌اند.
دبیر ستاد ملی جمعیت نیز با اشاره به کاهش ۷ درصدی موالید درسال ۱۴۰۳ نسبت به سال قبل گفت: «تمام استان‌های کشور کاهشی بودند و خبر بد اینکه برای خراسان شمالی منهای ۱۱.۶ بوده و دلیل عمده آن مهاجرت و مسائل و تنگناهای اقتصادی بوده است.»
سال‌هاست که کارشناسان و متخصصان دلیل اصلی کاهش تمایل به فرزندآوری در ایران را بیش از هرچیز مشکلات اقتصادی و نداشتن آینده‌ای روشن برای فرزندان عنوان می‌کنند. فساد گسترده اقتصادی و اداری، تورم سرسام‌آور، مشکلات و محدودیت‌های سیاسی، آموزشی، اجتماعی و فرهنگی تنها چند دلیل از دهها دلیلی است که زوج‌های جوان را به سوی نداشتن فرزندسوق می‌دهد.
